|
109
12. VTM va uning tarkibmiy qismlarini (virionni, oqsil qismini, nuklein
kislotasini molekulyar massalari)o‘lchamlari haqida ma’lumot bering.
13. Spiralsimon shaklli viruslar subbirliklarini o‘lchamlari qanday va ularda
qanday noyob xususiyat bor?
14. Assimmetrik figuralarni qanday qilib bir silindr atrofida joylashtirish
mumkin va bundan qanday model sifatida foydalaniladi?
15. TMV ida nechta subbirlik bor va ular virus zarrasida qanday
joylashadilar?
16. Virus rekonstruksiyasida virus uzunligini belgilovchi faktor bo‘lib nima
xizmat qiladi?
17. Virus rekonstruksiyasi nuklein kislotasi ishtirokisiz amalga oshganda
zarrachalarni qanday shakllari hosil bo‘ladi?
18. Virus oqsilini repolimerizatsiyasi deb nimaga aytiladi?
19. Gibrid viruslar olish va uni amalga oshirish haqida ma’lumot bering.
20. Gibrid viruslar viruslarni yuqtirish jarayonlarida immunlik bar’eridan
(to‘sig‘idan) o‘tishda qanday funksiyani bajaradi?
21.Ikosaedr yuzasida simmetrik ravishda nechta oqsil subbirligini joylashtirish
mumkin?
22.Monomer subbirliklardan dimer, trimer, geksamer, disklarni va silindrsimon
shakllarni hosil bo‘lishini tushuntirib bering.
110
6-bob. Viruslar bioximiyasi
Viruslarni bioximiyasi, kimyoviy va strukturaviy tuzilishi, virus va hujayra
orasidagi munosabatning molekulyar mexanizmlari professorlar T.I.Tixonenko,
I.G.Atabekov, V.I.Agol (1971) (1) larni MGU talabalariga o‘qilgan
ma’ruzalarida va bu asosida chop etilgan to‘plam, o‘quv qo‘llanma va
darsliklarida hamda jahon adabiyotida ko‘zga ko‘ringan virusologlarni viruslarni
o‘rganishdan olgan oxirgi natijalari yangiliklari asosida va ularni ilmiy ishlari
natijalari bilan umumlashtirilgan holdagi ma’lumotlari keltirilgan. Viruslarning
irsiy materiali RNK yoki DNK molekulalarida mujassamlashgandir. Ularning
DNK va RNKasi strukturasining o‘ziga xosligi bilan ajralib turadi. Ularda
umumiy klassifikatsiya: ikki zanjirli DNK va RNK, bir zanjirli DNK va RNK,
xalqali, o‘ta spirallashgan formalar uchraydi.
Viruslarga xos xususiyatlardan yana shuni ko‘rsatish mumkinki, virus
nuklein kislotalarining birlamchi strukturasi ham o‘ziga xosligi bilan ajralib
turadi. Virus DNK asi strukturasining o‘ziga xosligi, ikki zanjirli DNKdagi
halqali o‘rinalmashishlar va zanjir uchlaridagi nukleotidlar mo‘lligi (izbtochnost
nukleotidov) uchraydi.
Minor asoslar ni uchrashi (osnovanie), ularni sintezidagi fermentlari,
ekstraqand qismini glyukozalanishi, metillanishi kabilar virusdarga xosdir.
Mazkur mavzu haqida so‘z yuritishdan oldin molekulyar biologiya
(virusologiyada) viruslardagi sintetik jarayonni tushunishni osonlashtirishi va
ishlatiladigan ba’zi ibora va atamalarni mazmunlarini bilib borish maqsadga
muvofiq bo‘ladi degan niyatda quyidagi ma’lumotlarni keltirishni ma’qul topdik.
Transkripsiya - tirik hujayralardagi DNK matritsada amalga oshadigan
ribonuklein kislotani biosintezidir. Bu - fundamental biologik jarayon bo‘lib
DNK da 4 tipdagi monomer nukleotidlalar ketma-ketligida yozilgan genetik
axborotni realizatsiyasidagi birinchi bosqich. Transkripsiya fermentlar – DNKga
qaram RNK-polimerazalar tomonidan amalga oshiriladi Transkripsiya jarayoni
natijasida RNK ning DNK ga komplementar bo‘lgan polimer zanjiri
sintezlanadi. Translyasiyaning mahsuli bo‘lib har xil funksiyaning bajaradigan 4
tipdagi RNK: 1) informatsiya (axborot) yoki m- yoki i- RNK si; 2) ribosoma
RNKsi; transport RNKsi; 4) DNK replikatsiyasida xamirturush (zatravka)
vazifasini bajaradigan RNK.
DNK ning transkripsiyasi ayrim uchastkalar holatida sintezlanadi (ularga
bir yoki bir necha gen kiradi (operon). RNK polimeraza fermenti DNK zanjirini
bittasidagi shunday uchastkalarni (promotor) boshlang‘ich qismini “taniydi” va
unga birikadi, DNK qo‘sh bog‘ini biri-biridan ajratadi va shu joyidan DNK
bo‘ylab harakatlanib nusxa olaboshlaydi) hosil bo‘layotgan RNK ketma-ket
monomer zvenolarni - nukleotidlarni bir-biriga komplementarlik prinsipida
bog‘laydi. RNK polimerazani harakatiga qarab sintezlanib o‘sayotgan RNK
zanjiri matritsadan ajralaboshlaydi, fermentni orqasidan qo‘sh zanjir qaytadan
tiklanaboshlaydi. RNK polimeraza nusxalayotgan uchastkani (terminatsiyalovchi)
oxiriga etgandan so‘ng RNK matritsadan ajraladi. DNK ning har xil
uchastkalarini nusxalari hujayrani, organizmni o‘sish jarayonida maxsus
Do'stlaringiz bilan baham: |
