1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

 
 
113 
informatsion RNK sintezlanadi, RNK tutuvchi viruslarda esa informatsion RNK 
vazifasini virusni RNK- asi bajaradi.
Viruslarga xos keyingi o‘ziga xoslik bu ularning sodda tuzilganligi, 
masalan minimal viruslar deb ataluvchi viruslar guruhi faqat oqsil, nuklein 
kislota va metall ionlaridangina tuzilgan. Oqsil deganda biz hujayrali 
organizmlardagi o‘n minglab strukturalari va funsiyalari har xil bo‘lgan turli 
tuman oqsillarni tushunsak, eng murakkab tuzilgan viruslarda ham o‘n-o‘n 
ikkitadan ortiq oqsil uchramaydi, boshqa sodda tuzilgan viruslarda bu miqdor 
yanada kamayib boradi va ba’zilarida bitta tur oqsil uchraydi. Shunga o‘xshash 
viruslarda lipoid va uglevodlar ham kam turda uchraydi. 
Ba’zi olimlarning fikricha hujayra va ko‘p hujayrali organizmlar paydo 
bo‘lgandan so‘ng evolyusiya asosan fiziologik yo‘nalishda – differensiallashish 
va spetsializatsiya yo‘lidan ketgan. Viruslar kelib chiqishidan qatiy nazar 
(birlamchi strukturalar paydo bo‘lishimi yoki ikkilamchi strukturalarni 
soddalashishimi) qadimiy biogen sistemalar shakllanadi. Bu fikrni isboti agar 
viruslarni 
kimyoviy 
murakkabligi 
bo‘yicha bir “gomologik qatorga”
joylashtirilsa viruslar o‘lik organik materiya va hayotni hujayraviy formasi 
orasidagi bo‘shliqni to‘ldiradi. Bu qatorni boshida tamaki mozaikasi virusiga 
o‘xshash minimal viruslar turadi. Undan so‘ng tarkibida lipoid, uglevodlar bor 
murakkab viruslar, masalan, 2000 yildan so‘ng ochilgan mimi-, mega- va pandora 
viruslari turadi. So‘ngra xlamidazoa, rikketsiylar va bakteriyalar joylashadi. Bu
guruh mikroorganizmlarni viruslar bilan yaqinlashtiradigan xususiyatlar - ularni
sintetik apparatini yo‘qligi va obligat parazitizm, rikketsiylar va bakteriyalar 
bilan viruclarni yaqinlashtiradigan xususiyat - ko‘payish usullari, murakkab 
tarkibi va tuzilishi, morfologiyasidir (1). 
Endi viruslarni ba’zi asosiy tarkibiy qismlarini quyida ko‘rib o‘tamiz.