1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta’lim vazirligi

lizotsim oqsilida
ancha yaxshi o‘rganilgan. Uni
birlamchi aminkislotalar tarkibi va ketma-ketligi to‘la o‘rganilgan. T-juft faglar 
tarkibida juda ko‘p oqsillar mavjud. Ular murakkab morfologik strukturalardan 
iborat (bosh va dum qismi). Bosh qismi bitta asosiy va ikkita minor qismlardan 
iborat. Bosh qismining asosiy peptid zanjirining molekulyar massasi 40 000 – 
50 000 Da va minor peptid zanjirlariniing mol. massasi 10 000 – 15 000. Bosh 

---

 
 
117 
qismining molekulyar massasini kattaligi, ularni agregatsiyalanganidan – 
dimerligidan darak beradi. Fagning bosh qismi ichidagi ichki oqsil ishqoriy oqsil 
bo‘lib, u ham geterogen 2-3 fraksiyadan iborat. Ichki oqsilning molekulyar 
massasi 10 000 – 15 000. 
T-juft faglar dum qismida qisqaruvchi qobig‘i bo‘lib, 2 tipdagi peptid 
zanjiridan iborat – o‘zak va bazal plastinkasi va unga birikkan kalta va uzun 
iplarga ega. Ba’zi fikrlar bo‘yicha bosh qismini o‘zakka birikishi ayrim oqsillar 
bilan amalga oshiriladi (
bo‘yin va yoqa qismlar
). Bunga yana ikki fag 
fermentini qo‘shilsa (ATFaza va lizotsim), unda individual oqsillar ro‘yxati 16-17 
taga etadi. 
Keyingi misol tariqasida 
gripp virusining
olib ko‘rish mumkin. Bu virus 
miksoviruslarga kirib, tashqi lipoprotein qobiqqa ega, bazal membrana, ichki 
ribonukleoproteid, gemagglyutininlar va neyraminidaza fermentlari mavjud. 
Gemagglyutinin zarrachalari eritrotsitlarni agglyutinatsiya qilishga javob beradi, 
neyraminidaza (silaza) hujayra devori mukopeptidlari bilan sial kislota orasidagi 
glyukozid bog‘ini uzadi (parchalaydi). Gripp virusining aminokislota tarkibi V.I. 
Agol va b., (1971) da berilgan. Laver olgan natijalar bo‘yicha gripp virionidagi
aminokilotaning N - uchi faqat asparagin kislota va oz miqdorda glitsindan 
iborat. Gripp virusining ba’zi shtammlarida aminokislotalarining S-oxirida
ikkita aminokislota identifikatsiya qilingan: leysin va tirozin. Boshqa 
miksoviruslarda, adenoviruslarda, ospovaksinada va boshqa murakkab viruslar 
oqsillari ham geterogendir. 
Yuqoridagi qisqacha keltirilgan ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki viruslarnig 
oqsillari va ular parazitlik qilib yashaydigan ho‘jayin organizm oqsillari bilan 
o‘xshashlik va juda ko‘p o‘ziga xoslikni kuzatish mumkin. Viruslar o‘zi 
yashagan muhitdagi substratlardan o‘ziga kerak oqsil, ferment va boshqa makro- 
va mikro molekulali moddalarnilarni o‘zi sintez qilaoladi (m., oksimetilaza
fermenti). Bu fermentlarni kodlari esa virus RNK sida shifrlangandir. Mazkur 
fermentlar haqida “Virus va hujayra orasidagi munosabat” mavzusida batafsilroq 
to‘xtalamiz.