1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

7.3. Marketing ma’lumotlar bazasini boshqarish va CRM texnologiyasidan 
foydalanish 
Marketing 
ma’lumotlar 
bazasi 
haridorlar(iste’molchilar) 
to‘g‘risida 
ma’lumotlarni to‘plash, qayta ishlash, foydalanish jarayoni bo‘lib, haridorlar bilan 
uzoq muddatli munosabatlarni o‘rnatishni ko‘zda tutadi. Marketing ma’lumotlar 
bazasini shakllantirish munosabatlar marketingi konsepsiyasiga asoslangan bo‘lib, u 
haridorlar bilan bir vaqtda tovarlar, xizmatlar, distribyutorlar sotish va boshqa 
ma’lumotlarni ham o‘z ichiga oladi.
Marketing ma’lumotlar bazasi – direkt-marketingning mohiyatini ifoda etadi. 
Ma’lumotlar bazasi haridorlar, istiqbolli mijozlar to‘g‘risidagi barcha turdagi 
ma’lumotlarni aks ettirib, ma’lum davr mobaynida shakllanadi va uzluksiz 
takomillashib boradi. Marketing ma’lumotlar bazasi munosabatlar marketingning 
poydevoridir [29,161]. 
Har qanday firma va kompaniyalar ichki va tashqi manbalar hisobigao‘z 
ma’lumotlar bazasini shakllantirishi mumkin. Ichki ma’lumotlar bazasi 
haridorlarning anketasi, haridorlar kartotekasi va mijozlar tomonidan harid chog‘ida 
to‘ldirilgan axborot kartochkalari orqali shakllantiriladi.
Tashqi ma’lumotlar bazasi raqib kompaniyalar yoki mutaxassislar tomonidan 
shakllantirilgan ma’lumotlar bazasi hisoblanib, haridorlar va iste’molchilar 
to‘g‘risida juda qimmatli ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi. Tashqi ma’lumotlar bazasi 
sifatida odatda davlat statistika ma’lumotlari qo‘llanilib, bunda iste’molchilarning 

---

186 
demografik, psixografik, geografik, shuningdek daromadlar darajasi, kasbi, 
ma’lumoti, turmush tarzi kabi yanada detallashgan ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi.
Marketing ma’lumotlar bazasini boshqarishning murakkab tomoni ushbu 
bazani doimiy ravishda yangilab borish va to‘ldirishdir.
Mavjud ma’lumotlar bazasini yangilash, tizimlashtirish va uni qo‘llab-
quvvatlash amalga oshirilgan haridlar to‘g‘risidagi maxsus bazalarni harid qilish yoki 
tuzish orqali amalga oshiriladi (7.3-rasm).