1 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti

75 
6 - BOB. YUKSAK O„SIMLIKLAR BILAN
MIKROORGANIZMLAR HUJAYRALARINI
QO„SHIB SUN‟IY MAJMUANI HOSIL QILISH 
Sun‘iy ravishda o‗simlik hujayralari bilan mikrorganizmlarni birlashti-
rish – bu hujayra injeneriyasi sohasining eng yangi yo‗nalishlaridan biri hisob-
lanadi. Bu yo‗nalish sun‘iy ozuqa muhitida o‗stirilayotgan o‗simlik hujayralari 
ichki qismiga yoki hujayralar populyatsiyasiga mikroorganizm hujayralarini 
kiritishga asoslangan. Hosil qilingan bu ko‗rinishdagi tizimlar 
assotsiatsiya 
yoki birlashishlar
deb ataladi. 
Birlashishlar hujayra ichida yuzaga keluvchi, endosimbiotik tipda yoki 
hujayralar oralig‗ida, ekzosimbiotik tipda bo‗lishi mumkin. Birinchi holat 
bo‗yicha mikroorganizmlar yuksak o‗simliklarning alohida ajratilgan protop-
lastlariga kiritiladi. Ikkinchi tipda esa – o‗simlik to‗qimalari va mikroorgani-
zmlar birgalikda o‗stiriladi. Birlashmalarni hosil qilishda mikroorganizmlar 
kiritilishi ta‘sirida o‗simlik hujayralari o‗stirilayotgan muhitda o‗ziga xos yangi 
belgilarni nomoyon qilishi lozim. Birlashishlarni vujudga keltirish jarayonining 
asosiy maqsad quyidagilardir:
1. Eukariot hujayralarning endo- va ekzosimbioz bosqichlari asosida 
kelib chiqishi to‗g‗risidagi taxminlarni ilmiy asoslab berish. Simbiogenez 
jarayonining alohida bosqichlarini rekonstruksiyalash orqali tahlil qilish.
2. O‗simliklar va mikroorganizmlarning simbioz aloqasi natijasida atmos-
fera azotini o‗zlashtirishda tabiiy holatda yuzaga keluvchi, muhim ahamiyatga 
ega bo‗lgan azotofiksatsiya jarayoni mexanizmlarini model sifatida tahlil qilish.
3. Iqtisodiy jihatdan muhim ahamiyatga ega bo‗lgan, o‗simlik 
hujayralarining mahsuldorligini oshirish.
4. Birlashish natijasida foydali belgilarga ega yangi regenerant - o‗simlik 
navlarini yaratish.
Adabiyotlardan olingan ma‘lumotlariga ko‗ra ushbu usul yordamida 
qishloq xo‗jaligi ekinlarining hosildorligini oshirish imkoniyatlari mavjud. 
Masalan, birlashish hosil qilinishi natijasida yaratilgan o‗simlikning yangi navi 
bevosita atmosfera azotini o‗zlashtirish orqali hosildorligi odatdagidan ancha 
yuqori bo‗lishi mumkin. Bunda qayd etilgan dastlabki ikkita maqsad bevosita 
biologiya sohasida nazariya muammolar yechimiga qaratilgan bo‗lsa, keyingi 
ikkitasi amaliy ahamiyatga ega hisoblanadi.