1 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti

73 
 
13-rasm. Bug„doy o„simligi 
kallus to„qimasida nish hosil 
bo„lish jarayoni. 
 
Ekish materialini viruslardan tozalash. 
Klon usulida mikroko‗pay-
tirish jarayonining amaliy ahamiyati shundaki, bu usul bilan genetik jihatdan 
bir jinsli, viruslardan holi bo‗lgan, ko‗p miqdordagi ekish materiali olish imko-
niyati tug‗iladi. Kasallikka chalingan o‗simlik meristema to‗qimasini virus-
lardan tozalash imkoni mavjudligi to‗g‗risidagi fikr dastlab 1936 yilda Chun-
ki,keyinroq 1943 yilda Uayt tomonidan ilgari surildi, 1949 yilda esa bu fakt 
tajribalarda ilmiy asoslab berildi. 1952 yilda Morel va Martenlar tomonidan 
Fransiya Milliy agranomiya institutida kasallikka chalingan georgina o‗simligi 
ushbu usul yordamida sog‗lomlashtirilishi amalga oshirildi.
Bu usulni amalga oshirishda amaliyotda foydalanilayotgan o‗simlikning 
o‗sish nuqtalari tuzilishining o‗ziga xos xususiyatlari e‘tiborga olinadi. Ko‗p-
chilik o‗simlik turlarida apikal meristemaning distal qismining o‗rtacha diamet-
ri 200 mkm va uzunligi 20-150 mkm o‗lchamda bo‗ladi. Meristemaning quyi 
qismida joylashgan hujayralar differensiallanib o‗tkazuvchi tizimni hosil 
qiluvchi hujayralar prokambiy hujayralaridan iborat.
Ma‘lumki, klonal mikroko‗paytirish usuli samaradorligi meristema eksp-
lantasiga bog‗liq. Bunda quyidagi qonuniyat kuzatiladi ya‘ni barg o‗simtasini 
hosil qiluvchi to‗qima qancha katta bo‗lsa, morfogenez jarayoni shuncha tez 
boradi va yakuniy holatda butun o‗simlik vujudga kelishi imkoniyati ortadi. 
Shu bilan birgalikda bunda o‗sish konusining kattalashishi hisobiga o‗tkazuv-
chi tizim orqali virus tashilishi ehtimolligi ham ortadi. Ba‘zan kichik o‗lchamli 
meristema eksplantasida ham virus mavjud bo‗ladi va u hujayra plazmo-
desmasi orqali asta sekin tarqala boshlaydi. Umuman aytganda, apikal meris-
temadan foydalanib yuqoridagi usul yordamida o‗simlikni sog‗lomlashtirish 
kam samaradorlikka ega bo‗ladi. Bunda sog‗lom to‗qimaga virus tushishining 

---

74 
oldini olish uchun asos sifatida olinayotgan o‗simlikga qo‗shimcha termo - 
yoki kimyoterapiya usullari bilan ishlov beriladi.