1. O‘simliklar oziqlanishi va o‘g‘itlar fani. Maqsad va vazifalari

39. O‘simliklarning azot bilan oziqlanishi nazariyasining rivojlanishi
40. YU.Libix agrokimyo fanining asoschisi
Yu.Libixning tuproqqa olingan oziq moddalarning qatishi haqidagi talabini
ham absolyut ahamiyatga ega deb bo’lmaydi, umuman o’simliklar olgan oziq
moddalarning tuproqqa qaytarish zarurligi haqidagi g’oyaso’zsiz to’g’ri bo’lsa ham
oziq moddalarni tuproqqa to’liq qaytarish mutlaqo shart emasligi hozir aniqlangan.
SHu munosabat bilan keyinchalik K.A. Timiryazev Yu. Libixning «to’la
qaytarish» to’g’risidagi taolimotini fanning eng buyuk kashfiyoti deb baholagan edi
va shunday yozgan edi: «Qaytarish zarurligi haqidagi taolimotning ahamiyatini
cheklashga har qancha urinishlardan qatiy nazar, bu taolimot fanning eng buyuk
kashfiyotlaridan biri bo’lib qolaveradi».
Yu. Libix dehqonchilikda moddalar aylanishini ongli ravishda boshqarish
lozimligi, chunki uning buzilishi tuproq unumdorligining pasayishiga olib kelishi
haqidagi g’oyani birinchi bo’lib aniq aytib bergan edi. Uning bazi fikrlari xato
ekanligiga qaramay, uning ishlari o’simliklarning oziqlanishi va o’g’itlar ishlatish
masalalariga qiziqish uyog’otdi, shu sohadagi tadqiqotlarning rivojlanishiga yordam
berdi.
Ko’pgina mamlakatlarda agrokimyoviy tajriba stantsiyalari vujudga keldi, ular
agrokimyoning yanada rivojlanishida va qishloq xo’jalik amaliyotida o’g’itlar
ishlatilishida muhim rol o’ynaydi.
O’simliklarning oziqlanishi haqidagi talimotni rivojlantirishda o’simliklarni
suniy muhitda - suvda va qumda o’stirishga doir tajribalar muhim ahamiyatga ega
bo’ldi. Ularda zaruriy oziq moddalar, mineral tuzlar holida qo’shilganda ko’pchilik
olilar Knop, Saks va boshqalar 1858-1859 yillarda o’simliklarning normal o’sishiga
va o’simliklarning oziqlanishi uchun qaysi elementlar qanday miqdorlarda va
nisbatlarda zarur bo’lishini anqlashga erishdilar.
Gel’rigellining 1886 yilda dukkakli o’simliklarning azot bilan oziqlanish
xususiyatlarini o’rganishga doir tekirishlri ham katta ahamiyatga ega bo’ldi, ular
dukkakli o’simliklar ildizlarida rivojlanadigan tuganak bakteriyalari yordamida
atmosferadan molekulyar azotni o’zlashtirishini va tuproqni azot bilan boyitishni
ko’rsatdi.
O’simliklarning oziqlanish nazariyasining rivojlanishi bilan birga qishloq
xo’jalik amaliyotiga o’g’itlar ishlatish ham tatbiq etila bordi. 19-asrning
o’rtalaridayoq G’arbiy Yevropa mamlakatlarida superfosfat va CHili selitrasini
ishlata boshladilar, keyinroq (1865) esa kaliyli tuzlarning tabiiy qatlamlaridan
olinadigan kaliyli o’itlardan ham foydalana boshlandi.