1. O‘simliklar oziqlanishi va o‘g‘itlar fani. Maqsad va vazifalari

38. O‘simliklar oziqlanishida chirindi nazariyasining yuzaga kelishi, uning asoslanishi
Fotosintez o’simliklarda organik moddalar hosil bo’lishiga olib keladigan asosiy jarayondir. Fotosintezda o’simliklarning xlorofilli yashil kismlarida quyosh energiyasi kimyoviy znergiyaga aylanadi, bu energiya CO₂ va suvdan uglevodlar sintez bo’lishida foydalaniladi.
Fotosintez jarayonining yorug’likda boradigan bosqichida suvning parchalanishi reaksiyasi sodir bo’lib, bunda kislorod ajralib chiqadi va energpyaga boy birikma (ATF) hamda qaytarilgan mahsulotlar hosil bo’ladi. Bu birikmalar qorong’ida boradigan keypngi bosqichda - CO₂ dan uglevodlar va boshqa organik birikmalar sintezlanishida sarflanadi.
Mahsulot sifatida oddiy uglevodlar hosil bo’lishiga olib boradigan fotosintezning umumiy tenglamasi quyidagicha bo’ladi: 6CO₂ + 6HaO C₆H₁₂O₆+6O₂+2874 kj
Keyingi o’zgarishlar natijasida o’simliklar oddiy uglevodlardan ancha murakkab uglevodlar, shuningdek boshqa azotsiz organik birikmalar hosil qiladi. O’simliklarda aminokislotalar oqsil va boshqa azotli organik birikmalarning sintezi azotning (shuningdek fosfor va oltingugurtli) mineral birikmalar va oraliq almashinish mahsulotlari sintezlanish va parchalanish mahsulotlari-uglevodlar hisobiga amalga oshadi.
Fotosintez intensivligi va quruq moddaning tuplanishi yoritiliyu darajasiga, havodagi karbonat angidrid mikdoriga, o’simliklarning suv va mineral oziq elementlari bilan ta’minlanganlik darajasiga bog’liq.
Fotosintezda o’simliklar barglari orqali atmosferadan o’tgan CO₂ ni o’zlashtiradi. CO2 ning ozgina qismigina o’simlik ildizlari orqali yuti lishi mumkin. O’simliklar barglari atmosferadan oltingugurtni CO₂ holida, shuningdek o’simlik ildizdan tashqari (qo’shimcha) oziqlantirishda suvdagi eritmalardan azot va kul elementlarini o’zlashtirish mumkin. Lekin tabiiy sharoitlarda barglar orqali «Havodan oziqlanish» asosan uglerod bilan amalg oshadi, o’simlikka suv, azot va kul elementlari kirishining asosiy yo’li esa ildiz orqali oziqlanishdir.
Tuproqdan azot va kul elementlari o’simliklar ildiz sistemasining yuzasi orqali ionlar (kation va anionlar) holida yutiladi. Masalan, azot anion NO₃- va kation NH₄ holida o’zlashtiriladi (dukkakli o’simliklar tuganak bakteriyalar bilan simbioz holida yashab atmosferadan molekulyar azotni ham o’zlashtira oladi), Fosfor va oltingugurt fosfat va sulfat kislotalarning anionlari N ₂PO₄ va CO²₄ holida, kaliy, kalsiy, magniy, natriy, temir – K⁺, Ca²⁺, Mg²⁺, N a²⁺, Fe³⁺ kationlar, holida mikroele-mentlar esa tegishli anion va kationlar holida yuti lishi mumkin.
O’simliklar ionlarni faqat tuproq eritmasidan o’zlashtirish
bilangina qolmay, kolloidlarga yutilgan ionlarni ham o’zlashtiradi.
Bundan tashqari, o’simliklar tuproqlarning qatgaq fazasiga aktiv
ta’sir etib (ildizdan ajralib chiqadigan, tarkibida karbonat
kislota, organik kislotalar va aminokislota l ar bo’lgan
moddalarning erituvchilik xususiyati tufayli), Zaruriy oziq
moddalarni o’zlahtiriladigan shaklga aylantiradi.
Yuldizning nafas olish jarayonida ildiz tolalar yuzasida joylashgan ionlar (H⁺ ,HCO^-₃) tuproq eritmasida bo’lgan ionlarga K⁺, N a²⁺, Ca²⁺, Mg²⁺, NH₄^-, H₂ PO₄, CO2^-, NO^3- almashib o’simlikka o’zlashtiradi.
O’simliklarda nafas olishda ajralib chiqadigan karbonat angidrid (CO2) suv bilan birlashganda karbonat kislota hosil bo’ladi CO₂+H₂ON →H₂CO_3’
Karbonat kislota dissosilanib, tugamas almashinuvchi fond hisoblanadigangan H⁺ va HCO₃ ionlarni hosil qilishi mumkin
O’simliklarning oziqlanish uchun tuproq eritmasida Ca²⁺, Mg²⁺, NH₄, K⁺, NO₃, H₂PO^-4 ionlarning bo’lipsh va tuproq eritmasining bular bilan doimiy ravshpda to’yinib turyshi katta ahamiyatga ega. Tuproq eritmasida mineral birikmalardan HCO₃", Gl^-, NO₃, SO₄²', H₂PO₄ anionlari va Ca²⁺, Mg²⁺, Na⁺⁴,NH⁺⁴ , K⁺ kationlari bo’lishi mumkin.
O’simlik tanlash xususiyatiga ega va tuproq eritmasidan kerak bo’lgan ionlarni o’zlashtiradi. Biron bir element tuproq eritmasida o’g’itga salbiy ta’sir etadi. Shuning uchun tuproq eritmasida doim! katon va anionlar teng ravishda eki muvozaiatlashgan holda bo’lishi shar’. o’g’it solishda shuni hisobga olishimiz kerak.