1. Nanotexnologiya termini kim va qachon fanga kiritgan. Nanologiyani asoschilaridan biri, amerikalik fizik olim R. Feynman, ayrim atomlarni mexanik ravishda manipulyatsiya qilishning nazariy imkoniyati haqida gapirar ekan,

39. Nanoolmoslar olinishi.  

Hozirgi kunda olmos nanozarralarini olishning bir qancha usullari mavjud. Ular orasida 

keng tarqalganlari quyidagilar: -tabiiy olmosdan fizik usullarda nanozarralar olish; 

o‘tayuqori bosim vatemperaturalarda sintez qilisb vo‘li bilanolish; -elektron va ion-nurli 

usullar bilan olish, bunda uglerodli material elektron yoki argon ionlari oqimi biian 

nurlantiriladi; -yuqori temperatura va bosimli uglerod bug‘ini kimyoviy cho‘ktirish bilan  

olish. Quyidagi rasmda 1000°C li gaz holatidagi ugleroddan olmos nanozarrasining  

tug‘ilish va o‘sish jarayonlari tasvirlangan. Nanoolmoslar yana detonatsion usulda 

olinadi, chunki, portlash vaqtida hosil bo‘ladigan bosim va temperatura nanoolmoslar 

paydo bo‘lishi uchun yetarlidir. Lekin, bunday portlovchi moddalar qimmat turadi. 

Rossiya davlati halqaro shartnomaiarga muvofiq million tonnadan ortiq portlovchi 

moddalarini yo‘q qilishi zarur, ularning har bir tonnasini yo‘q qilish 1500 dollarga 

tushadi. Akademik V.M.Loborev ularni nanoolmoslar olish uchun ishlatishni taklif qildi, 

lekin, bu ish amalga oshishgacha borib yetmadi. Natijada portlovchi modda ham, 

nanoolmos ham, pul ham yo‘q. Murakkab almazoid nanostrukturalarni olish uchun  

avtomatlashgan mexanosintez g‘oyasi istiqbolga ega bo‘lib, u aniq nanomanipulatorlar 

paydo bo‘lishi bilan amalga oshadi. Bugun kimyogarlar kerakli sharoitlarda va kerakli 

---

zichlikdagi turli moddalarni probirkada aralashtirib, murakkab molekular komplekslar 

olishga muvaffaq bo‘lmoqdalar. Agar kerakli natijaga probirka yordamida erishiladigan  

bo‘lsa, bunday vazifani nanomanipulatorlar bajargani afzal emasmi? Molekular 

mexanosintez g‘oyasi juda sodda, u avtomobillar yig‘uvchi robotlashgan fabrikani 

eslatadi: nanomanipulator atomni olib yig‘ilayotgan obyekt sirtiga biriktiradi. Bunday 

tizim juda sodda va samarali bo‘lib ko‘rinadi, bu haqida 10 bobda batafsil ko‘rib 

chiqiladi.