1. Naflilik nazariyasining asosiy qoidalari. Naflilik funksiyasi, umumiy naflilik va chekli naflilik

8-chizma. Narx o‘zgarishi natijasida byudjet chizig‘idagi siljishlar


5. Iste’molchi tanlovi va unga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar

Iqtisodiyot nazariyasida iste’molchi tanlovini o‘rganishda mazkur tanlov oqilona ravishda amalga oshiriladi, deb taxmin qilinadi:

1. 
   mavjud va chegarali byudjetdan to‘liq foydalaniladi;
   
2. 
   ehtiyojlar maksimal darajada qondiriladi.
   

Optimal tanlov quyidagi talablarni keltirib chiqaradi:

1) tanlov nuqtasining byudjet chizig‘ida yotishi. Iste’molchi amalda barcha daromadini iste’molga sarflamay, ma’lum qismini kelgusidagi iste’molga qoldirsada, nazariy jihatdan biz uni barchasi sarflanadi, deb faraz qilamiz. Agar nuqta byudjet chizig‘idan chapda yotsa – uning to‘liq sarflanmaganligini, o‘ngda yotsa – imkoniyat darajasidan chetda ekanligini tushunamiz.

2) tanlangan iste’mol tovarlari to‘plami eng ma’qul ko‘rilgan kombinatsiyada bo‘lishi lozim.

V V A  S I3 I2 I1 A

9-chizma. Iste’molchi tanlovining befarqlik egri chiziqlaridagi joylashuvi

9-chizmada 3 ta befarqlik egri chizig‘i ifodalangan. I₃ – eng yuqori darajadagi qoniqish; I₂ – o‘rtacha qoniqish; I₁ – eng kam qoniqish. Har bir egri chiziqda iste’molchi tanlovini ifodalovchi bittadan nuqta joylashgan: I₁ da – V; I₂ da – A; I₃ da – S nuqtalar. V nuqta oqilona emas, chunki A nuqta unga nisbatan ko‘proq ehtiyojni qondiradi; S nuqta eng ko‘p ehtiyojni qondirishi mumkin, biroq u byudjet imkoniyatidan tashqarida hisoblanadi.

A nuqtada iste’molchi ehtiyojlarining qondirilishi maksimumlashadi, chunki bu nuqta ehtiyojlarning maksimal qondirilishini ta’minlovchi tovar va xizmatlar to‘plami eng ko‘p qoniqish beruvchi befarqlik egri chizig‘ining byudjet chizig‘i bilan kesishgan joyida yotadi.

Demak, naflilik subyektning tovar iste’molidan olgan qoniqishini bildiradi. Iqtisodiy tahlilda naflilik iste’molchi tovarlar va xizmatlar to‘plamiga har xil baho bergan paytda uning afzal ko‘rishini tasvirlashda qo‘llaniladi.