1-mustaqil ish mavzu: tovar, mahsulot, xizmatlarga boʻlgan talab funksiyasini qurish vazifa

ming soʻm
. 
Olingan soʻrovnoma maʼlumotlari boʻyicha talabni bahoga nisbatan bogʻliqligi 
funksiyasini quramiz.
№ , 
i
Baho, 
p
i 
N
i 
Talab, 
D(p
i
)
Foyda 
(𝑝
𝑖
− 10)𝐷(𝑝
𝑖
)
Foyda 
(𝑝
𝑖
− 15)𝐷(𝑝
𝑖
)
Foyda 
(𝑝
𝑖
− 25)𝐷(𝑝
𝑖
)
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
1 
15 
1 
20 
100 
0 
- 
2 
20 
3 
19 
190 
95 
- 
3 
25 
2 
16 
240 
160 
0 
4 
30 
2 
14 
280 
210 
70 
5 
32 
1 
12 
264 
204 
84 
6 
35 
3 
11 
275 
220 
110 
7 
40 
4 
8 
240 
200 
120 
8 
45 
1 
4 
140 
120 
80 
9 
50 
3 
3 
120 
105 
75 

---

Talabni 
bahoga 
nisbatan 
bogʻliqligi – bu 4-ustunni 2-
ustunga 
bogʻliqligidir. 
Jadvalfagi bogʻliqlikni 9 ta 
nuqtasi boʻyicha talab egri 
chizigʻini eng kichik kvadratlar 
usulida yasaymiz.
Aytaylik bitta darslikni ishlab 
chiqarishdagi sarf-xarajat 10 
ming soʻmni tashkil qilsin. 
Hozirgina 
talab 
funksiyasi 
topilgan bozorda ushbu darslikni qanday bahoda sotish lozim? Buning uchun har bir 
kitobdan olingan daromadni 
𝑝
𝑖
− 10
talab qilingan darsliklar soni 
𝐷(𝑝
𝑖
)
ga koʻpaytiramiz. 
Natijada har bir darslik uchun baho 30 ming soʻm qilib belgilanganda 
Chiziqli regressiya tenglamasi
𝑦 = 𝑏
0
+ 𝑏
1
∙ 𝑥
ni qurish uchun, noma’lum 
0
b
va 
1
b
parametrlar topish formulalari quyidagicha:
 
x
b
y
n
x
b
n
y
b
n
i
i
n
i
*
*
1
1
1
1
0








;
2
2
2
1
)
y
,
cov(
*
*
x
x
x
x
x
y
x
y
b





Juft chiziqli regressiyada determinatsiya koeffitsiyenti 
2
yx
r
- juft chiziqli 
korryelyatsiya koeffitsiyenti kvadratiga teng. 
2
2
)
(
yx
x
y
r
R

Chiziqli juft korrelyatsiya koeffitsiyenti – 
y
va 
 x 
belgilar oʻrtasidagi chiziqli bogʻliqlik 
zichligi koʻrsatkichidir. 
y
x
y
x
yx
y
x
y
x
y
x
r




*
*
*
*
)
,
cov(



Bu yerda 
x

- faktorning oʻrtacha kvadratik chetlanishi, 
𝜎
𝑥
= √𝑥
2
̅̅̅ − (𝑥̅)
2
y

- natijaning oʻrtacha kvadratik chetlanishi, 
𝜎
𝑦
= √𝑦
2
̅̅̅ − (𝑦̅)
2
Maksimal daromadga erishilishi va u 280 ming soʻmni tashkil qilishini koʻramiz. Bunda 
20 ta potensial isteʼmolchidan 14 tasi, yaʼni 70% kitob uchun pul toʻlash imkoniga ega 
boʻladi.
Turli xil sarf-xarajatlarda maksimal daromad optimal ishlab chiqarish, potensial 
isteʼmolchilar soni quyidagicha jadvalda keltirilgan.
y = -0,5261x + 28,959
R² = 0,9859
0
5
10
15
20
25
0
10
20
30
40
50
60
Тalab funksiyasi

---

Sarf-xarajatlar 
5 
10 
15 
20 
25 
30 
35 
40 
Optimal ishlab chiqarish 
14 
14 
11 
11 
8 
8 
3 
3 
Baho 
30 
30 
35 
35 
40 
40 
50 
50 
Shuni taʼkidlash kerakki, ulgurji baho 10 ming soʻmga oshganda, chakana baho bor yoʻgʻi 
5 ming soʻmga oʻzgarishi koʻproq daromad berar ekan.
Jadvaldan koʻrinib turibdiki sarf-xarajatlarning oshib borishi bilan optimal ishlab chiqarish 
kerak boʻlgan darsliklar soni kamayapti va har bir darslikning bahosi ortib borayapti. Sarf 
xarajatning 5 ming soʻmga oʻzgarishi, darslik bahosini oʻzgarishiga olib kelishi ham, olib 
kelmasligi ham mumkin. Talab funksiyasini mikrostrukturasi shunda namoyon boʻladiki – 
bahono unchalik katta boʻlmagan miqdorda oʻzgarishi, isteʼmolchilarning juda katta 
guruhlarini sotib olishdan voz kechishiga olib kelishi mumkin, bu esa foydaning 
kamayishiga olib keladi. 
Shuning uchun ham ishlab chiqaruvchi uchun soliqlarning oshirilishi natijasida tovar 
narxining oshirilishi, ishlab chiqaruvchi hamma yukni isteʼmolchiga tashlaydi deyish 
notoʻgʻri fikr. Ishlab chiqaruvchi ham talabni kamayishi, ishlab chiqarilgan mahsulot 
hajmini kamayishi hisobiga zarar koʻradi. Iqtisodiyot nazariyasiga qonunlariga koʻra soliq 
oshirilishi oqibatlarini ishlab chiqaruvchi ham, isteʼmolchilar ham boʻlib olishadi. 
Shunday qilib sarf-xarajatlar inflyatsiyasi iqtisodiyotga taʼsiri aynan mana shunday. 
Shuni taʻkidlash lozimki bozor tuzilmalari barcha isteʼmolchilarni qondirish imkoniyatiga 
ega emaslar, chunki bu foydali emas. 20 ta soʻrov oʻtqazilgan isteʼmolchilardan faqat 14 
tasi 70% gina minimal sarf-xarajatlar boʻlgandagina ushbu darslikni sotib olish 
imkoniyatiga ega boʻlar ekanlar. Agar jamiyat barcha fuqarolarni biror narsa bilan 
taʼminlashni xoxlasa, u holda uni tekinga tarqatish lozim, masalan maktablarda oʻquv 
darsliklari tekin tarqatilganidek.