|
66.Фикрхои олими немис Отто Йесперсен оиди овозхои нутк.
Овозҳои нутқ чарангоси гуногун доранд. Масалан, Отто Йесперсен 1860-1943 яке аз асосгузори ин назария, овозҳои нутқро вобаста ба дараҷаи чарангосашон аз кам ба зиёд ба таври зер гурўҳбандй кардааст.
Ҳамсадоҳои зичи бечаранг - п, т, ч, к, ҳ, ъ
Ҳамсадоҳои роғи бечаранг - ф, д, ҳ, х
Ҳамсадоҳои димоғй - м, н
Ҳамсадоҳои пахдўй - л
Ҳамсадоҳои зичи чарангдор - б, д, г
Ҳамсадоҳои роғи чарангдор - в, з, ж, ғ
Ҳамсадоҳои ларзон - р
Садонокҳои бардошти боло - и, у
Садонокҳои бардошти миёна - э, о, ў
Садонокҳои бардошти поён - а
Мувофиқи ақидаи тарафдорони назарияи физикии ҳиҷо, ҳар як калима аз тағйири мураттаби чарангоси овозҳо ва ҳар як ҳиҷо аз як мавчи ҷарангос иборат аст. Аз сабаби он ки ҳамеша садонокҳо ва сонориҳо нисбат ба ҳамсадоҳо чарангоси бештар доранд, онҳо авчи қуллаи хичоро ба вуҷуд меоранд. Ҳамсадоҳо дар теғаҳои ин мавч чой мегиранд (дар бораи қонуни ченкунии фишор бо 105 нютон). Ба ҳамин равиш афзоиш ва коҳиши тадричии мавчи ҳиҷо аз ибтидо то интиҳои ҳиҷо таъмин мешавад.
67.Акидахои олимони рус Р.И.Аванесев, А.Н.Гвоздев, оиди назарияи чарангнокии хичо.
Назарияи чарангоси ҳиҷоро забоншиноси рус Р.И.Аванесев, А.Н.Гвоздев, А.Л.Трахтёров ва дигарон инкишоф дода мукаммалтар кардаанд. Масалан, Р.И.Аванесев дар ҳиҷоҷудокунй фарқ кардани се дараҷаи чарангоси овозҳоро басанда медонад:
а) ҳамсадоҳои шавшувдор - б, п, в, ф, д, т, з, с ва ғайра
б) ҳамсадоҳои сонорй - м, н, л, р, й
в) садонокҳои - и, э, а, у, ў, о
Нигаҳ кун ба дидаам, Ман аз ту чй дидаам.
Шабу рўз давидаам, Азоби гўр кашидаам
Як бор бигуфтамат, ки себ ор ба ман, Аз боғи латофатат ду себ ор ба ман,
Се бор бигуфтамад наовардй себ, Эй ваъда хилоф карда се бор ба ман.
Масалан, дар таркибхои се бор ва себ ор бо вуҷуди марзаи талаби морфологй ба таври се-бор ба ҳиҷо ҷудо мешаванд. Мо қонунҳои фонетика, яъне қонуниятҳои ҳамнишинии овозҳоро мушоҳида мекунем. Ин ду омил, ду амалии пай дар пай, ду қадам дар халли як масъала мебошанд. Аввал, ба воситаи қоидаи морфологии калимаҳоро ба ҳиҷо ҷудо мекунем ва месанчем:
Барои истифода бурдани меъёри ҳиҷоҷудокунй чунин чиз С-.\ асос гирифта шуд: воҳидҳое, ки таркиби овозии якхела доранд тобеи як қонуну талафуз мебошанд, яъне онҳо дар ҷараёни нутқ бс як роҳ аз воҳидҳои ҳамҷинсашон ҷудо мешаванд. Ёки
Мардй набувад фитодаро пой задан, Гар дасти фитодае бигирй мардй.
Чи тавре ки дида мешавад, ин ду калима шаклан як хел навишта шаванд ҳам, ба таври гуногун талафуз мешаванд: агар дар калима аввал ҳиҷой дуюм - дй равшантар талаффуз шавад, дар калимаи дуюм ҳиҷой якум мар - баландтар садо медиҳад. Мардй номи маънист; й - бандаки хабарй буда, зада намегирад. Ингуна тавофути талафузи ҳиҷоҳои таркиби калимаро задаи калима меноманд, аз нуқтаи назари физикӣ хусусияти акустикии овозҳои таркиби ҳиҷо зоҳир мегардад.
68.Гуфтахои философхо Гобес, Локк, Лейбнис, Гумболд оиди фанни забоншиносй ва семиотика.
Бисёр забоншиносон забон ва ё саҳеҳтараш калимаро аломат, рамз номидаанд. Аристотел философҳо Гобсс, Локк, Лейбнис ва Гумбольд Фортунатов бо тарзҳои гуногун ҳамин ақидаро таъкид кардаанд. Ба гуфти Богородский калимаҳои нутқи мо рамз ва ё аломат барои ифодаи мафҳум ва ҳамфикр мебошанд. Пештар масъала вобаста ба алоқаи забону тафаккур қайд карда мешуд. Ҳоло ҳам философҳо ва ҳам забоншиносон таъкид мекунанд, ки калима мафҳумро, ҷумла муҳокимаро ифода мекунанд, калима бошад, рамз ва ё аломати мафҳум мебошад. СЕМИОТИКА. Семиотика назарияи умумии аломат мебошад. Вай табиат ва системаи аломат, намудҳои аломат ва тағйиротҳои онро меомўзад. Одатан се ҷиҳати аломат қайд карда мешавад, муиосибати аломатҳо бо якдигар, муносибати аломат бо предмети истифодашаванда ва муносибати истифодабарандагони аломат нисбати аломат. Азбаски аломатҳо гуногунанд, онро ба ду гурўҳи калон ҷудо мекунанд: а).аломатҳои табий: б).аломатҳои сунъй. Аломатҳои табий аслан аломат нестанд, зеро онҳо чузъи ҳамон предмет ва ё ҳодисаанд. ки мардум онро меомўзанд ва дарк мекунанд: Офтоби сўзон - нишонаи аломати тобистон; Барф - хосияти зимистон аст. Ҳамин аломатҳо - офтобу барф, нишонаи тобистону зимистон мебошад. Вале аломатҳои сунъй барои ба шакл даровардан, нигоҳ доштан ва хабар расонидан махсус офарида шудааст. Онҳо сунъй буда, ҳамчун воситаи муносибат хизмат мекунанд ва аз ин рў, онҳоро аломати коммуникативй ва информативй меноманд. Аломатҳои информативй гуногун буда, ҳам аз рўи таъинот, ҳам аз рўи сохт ва ҳам аз рўи ташкиливу системаашон аз ҳам фарк мекунанд ва чунин намудҳо дорад:
69.СИГНАЛ, АЛОМАТИ ЗАБОНӢ, РАМЗ, СУБСТИТУТ
СИГНАЛ - ин аломати овози, биниш ва ё ягон аломати шартист, ки ахборот медиҳад. Фарқи ин аломат аз аломатҳои дигар дар он аст, ки вай ба сари худ, бе ситуасия шароит ахборотро ифода намекунанд: гудоки заводу занги мактаб. Занги мактаб ва зангҳои дигар. Масалан, занги телефон аз ҷиҳати сифат, давомнокй ва ё микдор фарқ намекунад, ва вобаста ба шароит онҳо маъноҳои гуногунро ифода мекунанд. СИМВОЛ рамз.Символ - рамз аз сигнал ба он фарқ мекунад, ки вай мақсаднокии муайян дорад, ба сари худ маъноро ифода карда метавонад, ба шароит мўҳточ нест. Масалан. герби давлат. гербу байроқ. Аломати ЗАБОНӢ Аломати забонӣ ба куллй аз аломатҳои дигар фарқ мекунад, зеро вай аломати асосии коммуникативй мебошад, вале аломатҳои дигар: сигналу рамз символ нисбат ба аломати коммуникативиашон ёридиҳанда мебошанд. Ин аломатҳо фонема, морфема, калима. ҷумла якумдараҷаанл, вале аломатҳои забони сунъй дуюмдараҷаанд ва субститут номида мешавад. Субститутҳо предмету мафҳумҳоро иваз накарда, балки аломатҳои якумдараҷа бошад, ҳарф субститути он мебошад.
Субститутҳо дар асоси аломатҳои забонӣ ба амал меоянд, вале баъзан мустақил шуда, системаи худро ба вуҷуд меоранд: забони сунъй аз ҷумла эсперантҳо ва ё рамзҳои илмии математикй, химиявй ва ё лингвистӣ чунин ба вуҷуд омаданд. Албатта, забон чун системаи аломати муҳим бо якчанд хусусиятҳои худ аз системаи аломатҳои ёрирасон фарқ мекунад ва дар айни ҳол байни системаи аломатҳои забонӣ ва системаи аломатҳои дигар умумият ҳам ҳаст: 1.Онҳо иҷтимоианд 2.Материалианд 3.Воситаи алоқаанд
Do'stlaringiz bilan baham: |
