1. Ómir iskerligi qáwipsizligi páni haqqında túsnik. Ómir iskerligi qáwipsizligi pániniń maqseti hám waziypaları

Xalıqtı tabiyiy hám iyis gazinen záhárleniwdin aldın alıw.


Reje
1. Tabiyiy hám iyis gazleri haqqinda tusinik
2. Tabiyiy hám iyis gazlerdiń insan organizmine tasiri
3. Xaliqti tábiyiy gazden záhárleniwdiń aldin aliw.

Keyingi waqitlarda respublikamizda tabiyiy hám iyis gazinen záharleniw jaǵdaylari menen baylanisli ayriqsha jaǵdaylar kóp júz bermekte. Tabiyiy gaz plitasi qarawsiz qalǵanliǵi, pechka morisiniń tiǵiliwi, suw isitiw shaqapshasiniń qarawsiz qaldiriliwi, standartqa juwap bermeytuǵin isitiw úskenelerinen paydalaniw hám usinday jaǵdaylar natiyjesinde bir qansha puqaralar ómirden kóz jumǵan.

Joqarida aytip ótilgen jaǵdaylar júz beriwide puqaralardiń qawipsizlik qaǵiydalarina itibar bermegenlikleri hám qaǵiydalardi bilmegenlikleri, itibarsizliq ilajlarina qaramaǵanliǵi sebep bolmaqta. Qistiń suwiq kúnlerinde puqaralar úylerin isitiw maqsetinde pechkalardan, gaz yamasa hár túrli isitiwshi zatlardan paydalanadi. Isitiwshi zatlardiń ishinde basqalarǵa qaraǵanda qawipli bolǵan bul tabiiy gaz esaplanadi. Tabiiy gazdiń hár túrli sebepler menen xana ishine jiynaliwi aqibetinde partlaw hám janiw payda boladi hámde usiniń natiyjesinde insan túrli jaraxatlar aliwi yamasa ómirden kóz jumiwi hám múmkin. Bunnan tisqari, adamlar arasinda iyis gazinen záherleniw jaǵdaylari hám kóp ushiraspaqta.
Iyis gazi - úylerimizde paydalanap atirǵan tabiiy gazdiń toliq janbawi natiyjesinde payda bolatuǵin gaz. Iyis gazi insan organiziminiń dem aliw jollari hám dem aliw organlarina kúshli tásir qiladi. Iyis gazi dem aliw jollari arqali organizmdi, orayliq nerv sistemasin záhárleydi. Iyis gazinen bir qatar organikaliq zatlardi (atseton, metil spirti, fenol hám basqalar) sintez qiliwshi kárxanalarda, garajlarda ventilyasiya jaman bolǵanda, taza boyalǵan samallatilmaǵan xanalarda, sonday aq, úy sharayatinda, ashiq sharayatta tabiiy gaz janip turǵanda hám pechka menen isitilatuǵin úylerde (úy, monsha hám basqalar) pechka qaqpaǵi óz waqitinda jabilmaǵanda záherlenip qaliwi múmkin. Iyis gazinen záherleniw oniń hawadaǵi konsentratsiyasina hám tásir etiw múddetine baylanisli boladi. Jeńil turdegi záherleniwde bas qatti awiradi, bas aylanadi, qulaqlar shińildaydi, kewili ayniydi, qusiw hám ózin joǵaltiwi múmkin.
Ortasha túrdegi záherleniwde bulshiq etler hálsizlenedi, dem aliwi qiyinlasadi, pulstin uriwi tezlesedi, arteriya qan basimi paseyedi, kewili ayniydi, aqil esi páseyedi, uyqisi keledi. Betke sepkil daqlar payda boladi.
Awir túrdegi záherleniwde adam ózin joǵaltadi. Ayaqlari kógerip hám aǵarip, bette sepkil daqlar payda boladi. Pulstiń uriwi tezlesedi, arteriya qan basimi páseyedi, dem aliw qiyinlasadi hám tereńlesedi, bulshiq etler bosasadi, dem aliw toqtaydi hám adam nabit boladi. Iyis gaziniń hawadaǵi ólimge alip keletuǵin konsentratsiyasi 0,08 protsentti quraydi.
Aldi menen birinshi járdem kórsetiw ushin, záherlengen adamdi tez arada taza hawaǵa alip shiǵiwi kerek. Kúnniń issi waqitlari oni dalaǵa alip shiqqan jaqsi. Qisqa-qisqa dem alǵanda yamasa dem aliwi toqtap qalǵanda jasalma dem beriledi.
Bul iláj nawqas ǵarezsiz dem aliwina shekem hám biologik ólim túri payda bolǵaninsha dawam ettiriledi. Deneni uqalaw, ayaqlarǵa grelka qoyiw, aziraq nashatir spirtin paydalaniw záherleniwdi toqtatiwina alip keledi. Záherlengenlerdi emlewxanalarǵa jatqariwi kerek, sebebi aziraq waqit ótkennen keyin ókpe hám nerv sistemalarinda awiriwlar alip keliwi mumkin. Emlewxanadan shiqqannan keyin nawqaslar terapevt hám nevropatolog baqlawinda boliwi shárt. Eger nawqastiń jaǵdayi jaqsi bolsa, deneniń joqari betin qisip turiwshi kiyimlerden bosatiladi, issi shay hám kofe ishkizeledi.
Usinday jaǵdaylardiń aldin aliw maqsetinde, úylerge pechka ornatilip atirǵan waqitta oniń jaqsi hám saz halda jalǵaniwi, gaz qulaqlari, gaz plitasi yamasa pechke bolǵan belgili araliqta jaylasiwi, úy ishine pechka ornatiwdan aldin oniń morisi sazliǵin kórip shiǵiw, gaz qulaqlarina balalardiń jaqinlaspawi hám oniń menen oynamawlari, qala berse insan salamatliǵina hám ómir ushin ziyanli qawipli bolǵan barliq zatlar haqqinda balalarǵa barqulla úyretip bariw maqsetke say boladi.
Tabiiy ham iyis gazi menen záherleniw jaǵdaylari menen baylanisli ayriqsha jaǵdaylar júz beriwine tómendegiler sebeb boliwi múmkin:
- tabiiy gazdiń toliq janbawi aqibetinde payda bolatuǵin iyis gazdiń tásiri;
- úy ishlerin isitiw sistemalarina tabiiy gazdiń jalǵaniwi talapqa juwap bermewi;
- tabiiy gazden paydalaniwda texnikaliq qawipsizlik talaplarina juwap bermewi;
- isitiw ushin mÓlsherlengen pechkalar yamasa morilardiń saz jaǵdayda emesligi, jaqsilap tazalanbaǵanliǵi hám basqalar.
Xanaǵa tabiiy gaz tolip qalǵanin sezgen jaǵdayda, tez arada tómendegilerdi ámelge asiriw tiyis:
- xananiń kóz-áyneklerin aship, shamallatiw;
- xanada elektr úskenelerin jaqpaw, janip turǵan bolsa óshirmew;
- xanada ushqin shiǵariwshi zatlardan paydalanbaw;
- gaz qulaqlarin bekitiw;
- gaz qulaqlarin bekitiwdiń iláji bolmasa yamasa jarilǵan, sinǵan hám tesilgen jerleri aniqlansa, Gaz tarmaqlariniń avariya xizmetine xabar beriw.
Tabiyiy gaz hám iyis gazi menen záherleniw jaǵdaylari menen baylanisli ayriqsha jaǵdaylar júz berse:
- záherlengen adamǵa birinshi meditsinaliq járdem kórsetiwdi biliwimiz;
- «103» - telefoni arqali meditsinaliq tez járdemge;
- «104» - telefoni arqali gaz tarmaqlariniń avariya xizmetine;
- «1050» - telefoni arqali Ayriqsha jaǵdaylar basqarmasiniń Avariya qutqariw xizmetine xabar beriwdi este saqlawimiz zarúr.