1. Mexatronika tushunchasi. Mexatronikaning boshqa sohalar bilan bog‘liqligi. Mexatronikaning rivojlanish sohasi

2- rasm. Moment M, yakor toki I_a va
tezliklarning o‘zgarishi


Bu kattaliklarni o‘zgarishi eksponensial qonun bo‘yicha bo‘ladi. Ishga kiritish toki I_ik ning kattaligi I_amin=(1,11,3)I_aga teng-
lashganda kontaktorning K₁ kontakti yordamida ishga tushirish qarshili-
gining birinchi bosqichi yakor chulg‘amidan chiqari-ladi. R_ik ni kamayishi I va M, n larni ortishiga olib keladi. Bu hol ishga kiritish jarayonini oxirigacha davom etadi. Ishga kiritish sxemasini soddalashtirish va arzonlashtirish maqsadida ishga tushirish qarshiliklarini bosqichlari 3-4 tadan ortmasligi kerak. Ishga tushirish jarayonida qo‘zg‘atish chulg‘amining zanjirini manbadan uzilishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Aks holda, qo‘zg‘atish magnit oqimining kamayishi hisobiga tezlik keskin ortib ketishi mumkin. Ishga tushirish tokini kamaytirish uchun yakor chulg‘amidagi kuchlanishni pasaytirish ham mumkin. Lekin bunday manbani tayyorlash katta mablag‘ni sarflashni talab qiladi. Bu usul katta quvvatli o‘zgarmas tok dvigatellarini ishga tushirish maqsadlarida foydalaniladi.
O‘zgarmas tok dvigatellarini aylanish yo‘nalishini o‘zgartirish uchun yakor chulg‘amidagi yoki ko‘zg‘atish chulg‘amidagi tokni yo‘nalishini o‘zgartirish kerak. Aralash qo‘zg‘atish chulg‘amli o‘zgarmas tok dvigatellarini ishga tushirish uchun parallel qo‘zg‘atish chulg‘amli o‘zgarmas tok dvigatellarining ishga tushirish sxemalarini qo‘llash mumkin. O‘zgarmas tok dvigatellarini ishga tushirish maqsadida tanlangan reostat va qarshiliklar ishga tushirish davriga, ya’ni qisqa muddatli rejimga hisoblanganliklari sababli ularni o‘zgarmas tok dvigatelining yakorini tezligini rostlash maqsadida foyda-lanishga ruxsat berilmaydi.

3. O‘zgarmas tok dvigatelining tezligini rostlash

O‘zgarmas tok dvigatellarining yakorini aylanish tezligini (2) va (3) tenglamalaridan quyidagi usullar yordamida rostlash mumkin:

1. Havo bo‘shlig‘idagi magnit oqimi F_ ni o‘zgartirish;
2.Yakor chulg‘amiga ketma-ket rostlash reostatlarini yoki qarshiliklarini ulash;
3. Yakor zanjiridagi kuchlanishni o‘zgartirsh usuli.
Amalda eng ko‘p tarqalgan va iqtisodiy samara beradigan usul yakor tezligini xavo bo‘shligidagi magnit oqimi F_ ni o‘zgartirib tezlikni rostlash usuli hisoblanadi. Umuman nominal rejimda ishlayotgan barcha elektr mashinalarning nominal rejimlarida havo bo‘shliqlarida eng katta magnit oqim hosil bo‘lib, tezlik juda kichik bo‘ladi, shuning uchun tezlikni rostlash uchun magnit oqimini faqat kamaytirish mumkin. O‘tgan paragrafdagi (4) formuladan qo‘rinib turibdiki, magnit oqimini kamaytirish dvigatelning tezligini nominal qiymatidan yuqori tomonga rostlash imkonini beradi. Qo‘zg‘atish tokini kamaytirish dvigatelning quvvatini pasaytirib f.i.k. ni ortishiga olib keladi. Yakor chulg‘amiga qo‘shimcha qarshilik ulash, yakor tezligining nominal qiymatidan past tezliklarga o‘zgartirish imkonini beradi. Yakor chulg‘amiga qo‘shimcha qarshilik ulanganda dvigatelning f.i.k.i pasayadi. Qarshilik ulanganda (13-8) tenglik o‘rnini quyidagi ifoda egallaydi.

n = (4)

Tenglikdan ko‘rinib turibdiki, tezlikni o‘zgartirish uchun yakor chulg‘amidagi qarshilikni o‘zgartirilsa, quvvat iroflari ortib, dvigitelning f.i.k.i pasayadi. O‘zgarmas tok dvigatelining tezligini yakorning kuchlanishini o‘zgartirib ham rostlash mumkin. Yakorning kuchlanishini nominal qiymatidan orttirish mumkin bo‘lmaganligi sababli kuchlanish kamaytiriladi, shuning uchun bu usul yordamida tezlikni nominal qiymatidan kichik qiymatlarigacha rostlash mumkin. Bu usulni tezlikni rostlash uchun qo‘llanilganda o‘zgarmas tok dvigatelining f.i.k.i yuqori bo‘ladi.

Lekin tezlikni rostlash uchun yakor chulg‘amidaga kuchlanishini o‘zgartirish mumkin bo‘lgan manba kerak bo‘ladi, bu esa rostlash sxemasini tayyorlashda qo‘shimcha mablag‘ sarflashni talab qiladi.