|
16. Karl Marks hayoti va iqtisodiy qarashlari
Karl Marks ( 5-may, 1818 Trir,Prussiya– 14-mart, 1883 London, buyuk-Britaniya) nemis faylasufi, tarixchisi, iqtisodchisi, sotsiologi, siyosiy jurnalisti va sotsial inqilobchisi. Uning gʻoyalari ommaviy fanlar aratilishida va sotsialistik harakatning rivojlanishida muhim oʻringa ega boʻlgan. Marks falsafada dialektik va tarixiy materializm, iqtisotda qoʻshimcha narx nazariyasi, siyosatda sinflar kurashi nazariyasining muallifidir. U hayoti davomida koʻplab asarlar yaratgan, ulardan eng taniqlilari «Kommunistik partiya manifesti» va «Kapital».
Uning bosh iqtisodiy asari "Kapital" bo`lib, unda asosiy iqtisodiy g`oyalari ilgari suriladi (1-jildi 1867 nashr etilgan). Marksning iqtisodiy merosida klassik maktab g`oyalari asosiydir. Bu olimning tadqiqot predmetida iqtisodiyotda ishlab chiqarish sohalari muammolarning tahlili ustuvordir. V.Petti tadqiqotlariga baho berib, ishlab chiqarishning burjua munosabatlarining ichki aloqalari o`rganishi ta'kidlanadi. Tadqiqot uslubi boshqa olimlardan keskin farq qilmaydi, iqtisodiy jarayonlar siyosat va davlatga nisbatan ustuvor hisoblanadi, ammo kapitalizm va shunga muvofiq xo`jalik yuritishning bozor mexanizmi o`tkinchi deb qaraladi. Bazis va ustqurma to`g`risidagi konsepsiya olim metodologiyasi markaziy o`rinni egallaydi. Unga ko`ra ishlab chiqarish yetakchi hisoblanadi 226 formatsiyalar to`g`risidagi fikrda esa kapitalistik jamiyatning o`tkinchiligi ko`rsatiladi, bunga asosiy sabab ishlab chiqarish vositalariga xususiy mulk va bozor anarxiyasidir. Yangi jamiyat sotsializm va kommunizm bo`lib, unda ishlab chiqarish vositalari xususiy o`zlashtirish obyekti bo`lmaydi.
17.Kommunistik manifesti
"Manifest der Kommunistischen Partei" (Germaniya Manifest der Kommunistischen Partei) - bu Karl Marks va Fridrix Engelsning asarlari bo'lib, unda mualliflar paydo bo'layotgan kommunistik tashkilotlar va partiyalarning maqsadlari, vazifalari va kurash usullarini e'lon qiladi va asoslaydi.
"Kommunistik partiya manifesti" da Marks va Engelslar ijtimoiy rivojlanish qonunlari va ishlab chiqarish rejimlarining o'zgarishi muqarrarligi to'g'risida o'z qarashlarini bayon qildilar. "Manifest" da muhim o'rinni sotsializm va reaktsion "psevdo-sotsialistik" ta'limotlarning turli natsionalistik nazariyalarini tanqidiy ko'rib chiqish egallaydi. Shunday qilib, xususiy mulk tamoyilini hamma uchun ("umumiy xususiy mulk") shunchaki kengaytirganlarning utopik "qo'pol va noto'g'ri o'ylangan kommunizmi" qattiq tanqid qilinadi. Bundan tashqari, "Manifest" da ta'kidlanishicha, kommunistlar, proletariatning eng hal qiluvchi qismi sifatida, "boshqa ishchilar partiyalariga qarshi bo'lgan" barcha partiyalarning demokratik partiyalari o'rtasidagi kelishuvlar "emas.
Kapitalizmdan kommunizmga o'tish dasturi
Ushbu tadbirlar, albatta, har bir mamlakatda farq qiladi.
Biroq, eng ilg'or mamlakatlarda quyidagi choralar deyarli universal tarzda qo'llanilishi mumkin:
1. Davlat xarajatlarini qoplash uchun yer mulkini o'zlashtirish va er rentasining muomalasi.
2. Yuqori progressiv soliq.
3. Meros huquqining bekor qilinishi.
4. Barcha emigrantlar va isyonchilarning mol-mulkini musodara qilish.
5. Davlat kapitaliga ega bo'lgan va eksklyuziv monopoliyaga ega bo'lgan milliy bank orqali kreditni davlat qo'lida markazlashtirish.
6. Davlat qo'lidagi barcha transportlarni markazlashtirish.
7. Davlat zavodlari, ishlab chiqarish asbob-uskunalari sonining ko'payishi, haydaladigan erlar uchun maydonlarni tozalash va umumiy reja asosida yerlarni obodonlashtirish.
8. Hamma uchun ishlashning teng majburiyati, sanoat armiyalari, ayniqsa qishloq xo'jaligi uchun.
9. Qishloq xo'jaligini sanoat bilan birlashtirish, shahar va qishloq o'rtasidagi farqni bosqichma-bosqich yo'q qilishga yordam berish.
10. Barcha bolalarni ommaviy va bepul tarbiyalash. Zamonaviy shaklda bolalarning zavod mehnatini yo'q qilish. Ta'limni moddiy ishlab chiqarish bilan birlashtirish va boshqalar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
