1. Merkantalizm siyosiy iqtisodining vujudga kelishi va rivojlanishi

3.Merkantalistlarning pul nazariyasi va oltin to’plash sabablari
Pul tizimini tartibga solish, bu borada davlatning rolini oshirish qo`llangan. Ayrim mutaxassislar, T.Mann chetga nodir metallar chiqarishga ruxsat berish tarafdori edi. Uning fikricha, dehqon hosil olish uchun yerga don sepishi kerak bo`lgani kabi, savdogar ham chetga pul olib chiqishi va unga chet el tovarlarini sotib olishi, uni ko`plab olib kelib, yana qaytadan sotishi va yangi qo`shimcha pul ishlab, millatga foyda keltirishi kerak. Mamlakat quyidagi xalqaro almashuv yo`llari bilan foyda olishi mumkin: tovarlar, xizmatlar, nodir metallar eksporti yoki investitsiya shaklida kapital importi (chet eldagi kapital foydasi shaklida ham bo`lishi mumkin). Davlat sarflari quyidagicha: tovarlar importi, yashirin import, nodir metallar importi va chet el aktivlar shaklidagi kapital eksporti. Odatda bu ikki holat teng bo`ladi. Ammo, merkantilistlar shu yo`l bilan foyda olish mumkinligiga ishonganlar, bu xato fikrdir (quyida ko`riladi). Demak, yangi ta'limot bo`yicha iqtisodiyotda davlat roli birinchi o`ringa qo`yiladi. Amalda esa turli-tuman farmon, farmoyish, qonunlar yuzaga erkin raqobatga yo`l berilmas edi. Hunarmandchilik bo`yicha sex tizimi, feodallarning imtiyozlarini himoya qiluvchi qoidalar saqlab qolindi (tenglik yo`q). Bu tizim Fransiyada XVIII asr oxirigacha, Angliyada XIX asr boshlarigacha saqlab kelindi. Merkantilizm bo`yicha boylikning asosi pul (davlatda qancha pul ko`p bo`lsa, u shuncha boy deb hisoblangan) va pul miqdorini davlat hokimiyati yordamida oshirish mumkin. Aslida merkantilizm buyuk geografik kashfiyotlardan oldinroq paydo bo`ldi va XVI asrning o`rtalarigacha (asosiy oltinlar yig`ib olinguncha) yashadi.
4.Klassik maktab vakillari: Pettining iqtisodiy qarashlari
Vilyam Petti. U tadbirkorlar mulkini, ya'ni xususiy mulkni "muqaddas" va "dahlsiz" deb bildi va uni turlicha yo`llar bilan himoya qildi. Ish haqini cheklash tarafdori sifatida ishchilarga fizik jihatdan minimum haq to`lash va shu bilan birga yangi sinfning boyishiga yordam berishni qo`lladi. U mehnatning kapital tomonidan ekspluatatsiyasini yoqlab chiqdi. Xuddi shuningdek, Angliyaning mustamlakachilik siyosatini ham qonuniy deb hisobladi. V.Petti kapitalga soliq solishga qarshi edi, chunki bu ishlab chiqarishni cheklashi mumkin edi. Shu bi-lan birga u mehnatkashlarning daromadlaridan soliq olish tarafdori edi. U iqtisodiyotni o`rganishda yangi usulni qo`lladi, ko`rinib turgan voqealarni sharhlashdan ularning mohiyatini tahlil et-ishga o`tdi. V.Petti tadqiqot predmeti sifatida ishlab chiqarish sohasi muammo-larini tahlil etishdir. Uning fikricha, boylik paydo bo`lishi va ko`payishi faqat moddiy ne'matlar yaratish sohasida ro`y beradi, bu jarayon savdo va savdo kapitalining hech qanday ishtirokisiz bo`ladi. V.Pettining dastlabki asarlarida merkantilistlarning ta'siri ancha kuchli bo`lgan, ammo keyingi "Pul to`g`risida bir necha ogiz so`z" (1682y.) kitobida u merkantilizmdan butunlay voz kechdi. Boshida u faol (aktiv) savdo siyosatini, davlatning iqtisodiyotga aralashuvini qo`lladi, ammo bu ishlab chiqarishni rivojlantirishga yordam berishi kerak, degan fikrda bo`lgan. U boylik va qashshoqlikka baho berib, bu hayotning abadiy va o`zgarmas, shafqatsiz qonunidir, degan xulosaga keldi.