1. Merkantalizm siyosiy iqtisodining vujudga kelishi va rivojlanishi

19) Kapital asari haqida

Karl Marksning "Kapital" - bu kapitalistik jamiyatning iqtisodiy munosabatlarini tavsiflovchi, uning mavjudligi tushunchalari va qonunlarini ochib beruvchi asar. Asar 3 jilddan iborat bo'lib, ularning har biri alohida mavzuni batafsil ochib beradi: kapitalning mohiyati, uni shakllantirish tartibi, harakati va jamiyatning iqtisodiy hayotida kapitalning namoyon bo'lishi.
Ushbu ish tovar tushunchasi va ortiqcha qiymatni shakllantirish tartibi, shakllangan kapital aylanmasiga asoslangan. Bundan tashqari, asarda kapitalning shakllanishi natijasida sinflar o'rtasidagi munosabatlar, xususan, kapitalistlar va ishchilar sinfi o'rtasida olingan ortiqcha qiymatning bo'linishi masalalari yoritilgan. Karl Marksning fikriga ko'ra, ushbu o'zaro ta'sir natijasida yuzaga keladigan ziddiyat insoniyat taraqqiyotining asosiy dvigatelidir.
Har bir mahsulot boshqa egalar tomonidan mahsulot egasi sifatida tan olinishi kerak bo'lgan egasiga ega. Mahsulot ayirboshlash jarayonida mahsulot ekanligini isbotlaydi. Har bir mahsulotga pul ekvivalenti beriladi. Shunday qilib, asosiy almashinuv formulasi T-D-T (tovar-pul-tovar) hisoblanadi. Aslida bu shuni anglatadiki, sotilgan tovarlarning qiymati olingan tovarlarning qiymatiga teng va ayirboshlash ekvivalent bo'lishi kerak. Ekvivalentlik sotib olish va sotish o'rtasidagi muvozanatni anglatmaydi; ekvivalentlik tovarlarning biriga tayinlangan narxning boshqa tovar bilan almashinuv qiymatida o'zaro bog'liqligini anglatadi. Ushbu vaziyatdagi pullar tovar aylanmasida vositachi vazifasini bajaradi.
Ish kuchi ham tovar bo'lib, o'ziga xos qiymatga ega. Tovar egasi uni ishlab chiqarish uchun mehnatni jalb qiladi va uning qiymatini tovarning ayirboshlash qiymatiga qo'shadi. Ishchi kuchini kapitalga almashtirish natijasida ortiqcha qiymat, e'lon qilingan ishchi kuchi qiymati va tovar ayirboshlashdan tushadigan tushum ishlab chiqariladi. Gap ishchilar o'rtasida kam to'lanadigan mehnat mahsuloti haqida ketmoqda, chunki egasi ayirboshlash natijasida pulga yordam berib, ish haqini minimallashtirib, farqni o'z cho'ntagiga moslashtirishi kerak. Bu ishchilar sinfini ekspluatatsiya qilish belgilarini keltirib chiqaradi. beri ishchi kuchi sotilgan mahsulot qiymatidan sezilarli darajada past narxda sotib olinadi. Olingan ortiqcha qiymat mehnatni takror ishlab chiqarishga yoki ishlab chiqarish quvvatini oshirishga sarflanadi.
Kapital ortiqcha qiymat hosil qiluvchi puldir. Vaqt o'tishi bilan kapital aylanmasi ortiqcha qiymat yaratilishiga ham ta'sir qiladi. Tsikl sifatida tsikl ishlab chiqarishni, tovar shakliga o'tishni va mahsulot sotishni, pul shakliga o'tishni o'z ichiga oladi. Bularning barchasi tovar ayirboshlash bozorida aylanayotgan sanoat kapitali tushunchasini tashkil etadi. Kamida bir yil davomida kapital aylanmasi bir martalik birja bitimiga nisbatan ortiqcha qiymatning ko'proq o'sishiga olib keladi.