«shajarayi turk»dan

Turdi mardu maydon beklar yo'qligi ham milliy muvaffaqiyatsizlik sabablaridan biri ekanligini teran his etgan. Shoir g'azalning so'nggi baytida xalqaro maydonda milliy manfaatlar uchun kurashmay, o'z qobig'iga o'ralib, maishatparastlik bilan mashg'ul bo'lgan beklarni ayovsiz tanqid tig'i bilan hajv etadi:

Mardlar maydon chekib, rangin ko'torib zaxmlar, Sizga yo'q ul javhare, yuzga upo-englik qiling.

Turdi nazdida mard insonlar o'z maishiy turmushlari, shaxsiy yutuqlari bilan ovunibgina o'tirmaydilar. Ular xalq, Vatan, millat muddaolari uchun katta janggohlarda javlon uradilar. Ular ranglarini kurash zahmatlari olishidan qo'rqmaydilar. Chunki yuraklaridagi mardlik javhari mangu barhayot. Turdi tor ko'ngillik beklarda ayni shu mardlik javhari yetishmasligini ro'y-rost fosh etadi. Xalqning «Do'st achitib aytadi» maqoli mumtoz iidiblarimiz orasida ko'proq Turdiga xosdir. Shoir mardlik javharidan mahrum beklarga ayollar singari yuzlariga upa-elik surib yurishlarini buyuradi. Turdidagi bunday qahri qattiqlik ona xalqiga bo'lgan mehri kuchliligi nishonasidir.

Xullas, «Tor ko'ngullik beklar...* milliy o'zlikni anglash, qadriyatlarni qat'iy himoya qilish ruhida yaratilgan mumtoz asardir.

Beklar faoliyatini fosh etish Subhonqulixon hajviga bag'ishlangan muxammasning avj pardasida yana yangilanadi. Turdi «Tor ko'ngullik beklar...» g'azalida qanday shashtu shiddat bilan keskin murojaat etgan bo'lsa, ushbu muxammasda ham xuddi shu ruhda davom etadi:

Ey yuzi qora, ko'zi ko'r, qulog'i kar beklar,

Bilingiz bu so'zimi pand sarosar, beklar,

Aylangiz payravi shar'i payambar, beklar,

Sizga darkor bu yurt, ey gala zang'ar beklar,

Bu qadim naql erur: «E1 rabotu to'ra qo'noq».

Jamiyatning muayyan toifasiga bu qadar yovqur munosabat izhor etish garchi nafis adabiyotning xos fazilati hisoblanmasa ham, bu she'rxonni ranjitmaydi, aksincha, unda hamdardlik tuyg'usi tug'yon uradi. Chunki shoirning muddaosi — el manfaatlari. Shoir xalqning dodiga ko'zini ko'r, qulog'ini kar qilib, faqat hokimiyat va amalga talpinuvchi beklarni achchiq haqiqatdan ogoh etadi.