1-mavzu. Turk tilida ot so’z turkumi (TÜRKÇede iSİM) Tayanch so’z va iboralar

27 – MAVZU. KO’MAKCHILAR (EDATLAR)
Yordamchi so’zlar turk tilida edatlar yoki takılar deyiladi. Ular har tilda bo’lgani kabi turk tilida ham vazifa bajaruvchi so’zlardir. Agar otlar va fe’llar ma’noli so’zlar bo’lsa, yordamchi so’zlar ma’noga ega bo’lmagan, faqat ma’lum grammatik vazifani bajaruvchi so’zlardir. Ular mustaqil so’zlarni bir-biriga bog’lab, ular bilan birgalikda ma’no kasb eta oladi: Ayı gibi adam, araba ile geldim, Aliye göre değil, rüzgara karşı açık kabi.

Yordamchi so’zlar shakllariga ko’ra so’zlar, vazifalariga ko’ra esa kelishik qo’shimchalari holatida bo’ladi, masalan: Alı için getirdim.= Alı’ye getirdim. Hayvan gibi saldırmış.= Hayvanca saldırmış kabi.

Turk tilining grammatikasiga oid kitoblarda qadimgi turk tilida yordamchi so’zlar deyarli bo’lmaganligi, ularning keyinchalik o’zlashtirilib yoki ba’zi mustaqil so’zlarning qoliplashuvi natijasida shakllanganligi va sonlari ortib borganligi aytiladi.

Co’z turkumlari ichida eng tor qamrovni tashkil etuvchi yordamchi so’zlar, asosan, ikki manbadan yuzaga kelgan. Birinchisi – yordamchi so’z sifatida qo’llanadigan ravishlar, ikkinchisi – kelishik qo’shimchasi shaklidagi o’rin-yo’nalish otlaridir. Yordamchi so’zlar turlanmas, tuslanmas, ya’ni qo’shimcha olmaydigan so’zlardir.

Yordamchi so’zlarni ravishlarga parallel shaklda tor doirada guruhlashtirish mumkin:

1. 
   O’zak shaklida bo’lgan yordamchi so’zlar;
   
2. 
   Otdan yasalgan yordamchi so’zlar;
   
3. 
   Fe’ldan yasalgan yordamchi so’zlar;
   
4. 
   Joy, yo’nalish otlaridan yuzaga kelgan yordamchi so’zlar kabi.