1-mavzu: Temir yo’l transporti xodimlarining umumiy vazifalari. Reja: Xarakat xafsizligi

15-Mavzu: Stansiyaning texnikaviy ishini tashkillashtirish va umumiy talablar.

1. 
   Umumiy talablar.
   
2. 
   Strelkali o’tkazgichlardan foydalanish.
   

Stansiyaning texnikaviy vositalaridan foydalanish tartibi texnikaviy-boshqaruv akti bilan belgilanib, ushbu hujjat poezdlarning stansiyaga beto’siq qabul qilinishi, jo’natilishi va o’tishini, stansiya hududidagi manevr ishlarining xavfsizligi hamda xavfsizlik texnikasiga rioya qilinishini aniqlaydi.
Texnikaviy-boshqaruv aktida belgilangan tartibga, AJ barcha bo’linmalarining xodimlari rioya etishga majbur.
Stansiyaning texnikaviy-boshqaruv akti stansiya boshlig’i tomonidan AJ yo’riqnomasi asosida hamda ushbu Qoidalar, O’zbekiston Respublikasi temir yo’llarida signallash bo’yicha yo’riqnoma va O’zbekiston Respublikasi temir yo’llarida poezdlar harakati va manevr ishlari bo’yicha Yo’riqnomaga to’liq muvofiq ravishda tuziladi.
Texnikaviy-boshqaruv akti harakat bo’yicha taftishchi tomonidan tekshiriladi va quyidagi mansabdor shaxslar tomonidan tasdiqlanadi:
saralash va yo’lovchi stansiyalari, AJ boshgaruvi raisi belgilagan ro’yxatga kiritilgan yuk va uchastka stansiyalari uchun – AJ tashishlarni tashkil qilish boshqarmasi boshlig’i tomonidan, bundan tashqari, ko’rsatib o’tilgan stansiyalar uchun lokomotiv va vagon depolari, yo’l, signalizatsiya va aloqa, elektr ta’minoti distansiyalari rahbarlari bilan, yo’lovchi stansiyalari uchun - «O’ztemiryo’lyo’lovchi» AJ rahbariyati bilan kelishiladi;
boshqa barcha stansiyalar uchun – AJ mintaqaviy temir yo’l uzeli boshlig’i tomonidan o’rnatilgan tartib bilan.
Texnikaviy-boshqaruv aktiga stansiyaning sxematik rejasi hamda mahalliy sharoitlardan kelib chiqib zarur yo’riqnomalar ilova qilinadi.
Texnikaviy-boshqaruv aktidan ko’chirmalar, stansiya navbatchisi uchun esa, aktning stansiya boshlig’i tomonidan tasdiqlangan nusxalari stansiya navbatchisi, manevrlar dispetcheri, park va saralash tepaliklari bo’yicha navbatchi, markazlashtirish ijro postlari, strelka postlari, lokomotiv depo navbatchisi va vagonlar ko’ruvchilari xonalarida mavjud bo’lishi shart. Ko’chirmalarda tegishli xodimlar uchun zarur ma’lumotlar bo’lishi lozim.
Texnikaviy-boshqaruv aktining shakli va uni tuzish bo’yicha yo’riqnoma AJ tomonidan ishlab chiqiladi va tasdiqlanadi.
Asosiy va qabul qilish-jo’natish, shuningdek, qo’riqlash strelkalari normal holatda turishi lozim.
Strelkalar uchun quyidagi holatlar normal hisoblanadi:
bir yo’lli yo’nalishdagi stansiyalarning asosiy yo’lidagi kirish strelkalari uchun - stansiyaning qarama-qarshi tomonidan turli yo’llarga yo’nalganlik;
ikki yo’llik yo’nalishdagi stansiyalarning asosiy yo’llardagi kirish strelkalarda - asosiy yo’llar muvofiq yo’nalganlik;
muhofaza va tutib qoluvchi berk yo’llarga olib boradigan strelakalardan mustasno, peregon va stansiyalarning asosiy yo’llaridagi barcha strelkalar uchun - asosiy yo’llarga mos yo’nalganlik;
muhofaza va tutib qoluvchi berk yo’llarga olib boradigan strelkalar uchun - shu berk yo’llarga yo’nalganlik.
Ikkita strelkali o’tkazgichga strelkali postning bir navbatchisi xizmat ko’rsatadigan faoliyati kam, shuningdek, xodimlar ro’yxatida tashishlarni tashkil qilish boshqarmasi xodimi o’rni ko’zda tutilmagan stansiyalarda, bir yo’llik yo’nalishdagi kirish strelkalarning normal holati AJ mintaqaviy temir yo’l uzeli boshlig’i tomonidan o‘rnatiladi.
Strelkalarning holati bilan svetoforlarning marshrutlardagi signal ko’rsatmalari orasidagi bog’liqlik jadvallarida strelkalarning normal holati "plyus" belgisi bilan ko’rsatiladi. Strelkalari markazlashtirilmagan stansiyalar uchun normal holat, bundan tashqari, stansiyaning texnikaviy-boshqaruv akti va undan olingan ko’chirmalarda ko’rsatiladi. Zarur hollarda signal va marshrutlar bilan bog’lanmagan, stansiyaning tiklash va yong’in o’chirish poezdlar, xavfli yuki mavjud vagonlar va shunga o’xshashlar uchun ajratilgan yo’llarga eltuvchi markazlashtirilmagan strelkalarning normal holati stansiya boshlig’i tomonidan belgilanadi.
Belgilangan normal holat, strelkalar staninalari va elektr markazlashtirish strelkalari privodlarining qoplamalarida belgilanadi.
Quyidagi holatlarda strelkalar boshqa holatta o’tkazilishi mumkin:
poezdlarni qabul qilish va jo’natish marshruti tayyorlanganda;
manevr ishlarida;
yo’llarni harakat tarkibi egallab turganda;
to’siq joylarini to’sish va stansiya yo’llarida ishlar olib borish zaruratida;
strelkalarni tozalash, tekshirish va ta’mirlash jarayonida.
Elektr markazlashtirish mavjud stansiyalarda strelkalarni normal holatga o’rnatish shart emas, quyidagilar bundan mustasno:
- muhofaza va tutib qoluvchi berk yo’llarga olib boruvchi strelkalar;
- avtomatik qaytarish qurilmalari, bunday qurilmalar bo’lmagan taqdirda esa stansiya navbatchisi tomonidan normal holatga qaytariladigan tutib qoluvchi strelkalar.
Peregondagi strelka o’tkazgich yondosh stansiyalarning biriga xatlanadi yoki ayrilish joyida post tashkil etiladi.
Ushbu strelka o’tkazgichlarga texnikaviy xizmat ko’rsatish, yoritish, qo’riqlash, shuningdek, strelkalarni kalitini saqlash tartibi AJ mintaqaviy temir yo’l uzeli boshlig’i tomonidan o‘rnatiladi.
Har bir strelka va signallarni boshqarish posti, boshqaruvidagi strelka va signallarning o’tkazilishi va harakat xavfsizligi uchun mas’ul faqat bir xodimning, ya’ni: stansiyaning markazlashtirish posti - stansiya navbatchisining, ijro posti - markazlashtirish posti operatori, strelkali post - strelkali post navbatchisi, mexanizatsiyalashtirilgan va avtomatlashtirilgan saralash tepaligi markazlashtirish posti - tepalik navbatchisi yoki operator tassarrufida bo’lishi lozim.
Stansiyalarda ikki postga strelka postining bir navbatchisi, alohida strelka va postlarga esa bevosita stansiya navbatchisining xizmat ko’rsatishi ruxsat etiladi. Bunday stansiyalarning ro’yxati AJ mintaqaviy temir yo’l uzeli boshlig’i tomonidan o‘rnatiladi.
Dispetcherlik markazlashtirish mavjud uchastkalarda joylashgan stansiyalarda signallarni boshqarish va o’tkazish uchun poezd dispetcheri mas’ul.
Strelka posti navbatchilarining ishini nazorat qilish uchun stansiyalarda yo’llarning rivojlanganligi, manyovr ishlarining xususiyati va hajmiga bog’liq ravishda strelka postining katta navbatchilari tayinlanadi.
Ro’yxati AJ mintaqaviy temir yo’l uzeli boshlig’i tomonidan belgilangan stansiyalarda strelka postining katta navbatchilari postga bevosita xizmat ko’rsatish uchun yoki bir paytning o’zida postga xizmat ko’rsatish va strelka hududida joylashgan boshqa strelka navbatchilarining ishini nazorat qilish uchun tayinlashinishi mumkin. Dispetcherlik markazlashtirishning markaziy postlariga va stansiyalardagi stansiya postlariga poezd dispetcherlari yoki stansiya navbatchilaridan tashqari markazlashtirish posti operatorlari tayinlanishi mumkin.
Poezdlarni qabul qilish va jo’natishdan oldin bevosita qabul qilish va jo’natish marshruti tarkibiga kirgan, shuningdek, muhofaza strelkalari berkitilishi lozim.
Poezdlarni qabul qilish va jo’natish marshrutini tayyorlashda markazlashtirilgan strelkalarni o’tkazish stansiya navbatchisi yoki uning ko’rsatmasi bo’yicha markazlashtirish posti operatori tomonidan amalga oshiriladi. Poezdlarni qabul qilish va jo’natish marshrutini tayyorlashda markazlashtirilmagan strelkalarni o’tkazish va berkitish strelka postining navbatchisi, strelka postining katta navbatchisi yoki strelkalarga xizmat ko’rsatish paytida stansiya navbatchisi tomonidan amalga oshiriladi.
Poezdlarni qabul qilish va jo’natish marshrutlarida kalitli bog’liqlik bilan jihozlanmagan markazlashtirilmagan strelkalarning kalitlari stansiyaning navbatchisi yoki strelka postining katta navbatchisida, jihozlanganlarida esa – strelka postining ijro postida yoki stansiya navbatchisining farmoyishi apparatida saqlanishi lozim.
Peregonlarda, shuningdek, oraliq stansiyalarning qabul qilish-jo’natish yo’llari lokomotivsiz tarkiblar yoki alohida vagonlar bilan band etilgan hollarda kalitli bog’liqlik bilan jihozlanmagan berk strelkalarning kalitlari stansiyaning navbatchisida saqlanishi shart. Boshqa turdagi eng mas’ul strelkalarining (razryadli yuk ortilgan vagonlar, tiklash va o’t o’chirish poezdlari turishi uchun ajratilgan yo’llarga yo’naltiruvchi, asosiy yo’llar o’rtasidagi, tutib qoluvchi berk yo’llar strelkalari va h.z.) kalitlarini saqlash tartibi va ushbu strelkalar ro’yxati stansiyaning texnikaviy-boshqaruv aktida belgilanadi.
Manyovr harakatlarida strelkalarni o’tkazish manyovrlarga rahbarlik qilayotgan shaxsning farmoyishiga binoan signalchilar yoki strelka postining navbatchilari tomonidan amalga oshiriladi.
Elektr markazlashtirish mavjud stansiyalardagi manyovr harakatlarida strelkalar stansiya navbatchisi yoki markazlashtirish posti operatori tomonidan o’tkaziladi. Strelkalar markaziy boshqaruvdan mahalliysiga berilganda, shuningdek, strelka posti navbatchilari xizmat ko’rsatmaydigan markazlashtirilgan strelkalarda manyovrlar amalga oshirilganda tuzish yoki lokomotiv brigadalarining xodimlari, konduktorlar, park navbatchilari, stansiya navbatchilari, stansiya boshlig’i, yuk va bagajni qabul qilib-topshiruvchilar, lokomotiv, vagon depolarining xodimlari va boshqalarga strelkalarni o’tkazishga ruxsat beriladi. SHunday strelkalarning raqami ko’rsatilgan holda stansiyalarning, hamda manyovrlar paytida ushbu strelkalarni o’tkazishga ruxsat berilgan xodimlarning ro’yxati va strelkalarni o’tkazish tartibi AJ mintaqaviy temir yo’l uzeli boshlig’i tomonidan o‘rnatiladi.
Markazlashtirilgan strelkani o’tkazishdan oldin unga xizmat ko’rsatuvchi xodim poezdlar harakati va manyovr ishlari bo’yicha Yo’riqnomada belgilangan tartibga muvofiq strelkali o’tkazgich harakat tarkibi bilan band etilmaganligiga ishonch hosil qilishi shart.
Strelkali o’tkazgichda ta’mir ishlarini bajarish zarur bo’lganda signalchi yoki strelka postining navbatchisi (strelka postining katta navbatchisi), yo’l distansiyasi yoki signalizatsiya va aloqa distansiyasi xodimlarini, faqat stansiya navbatchisining ruxsati bilan ta’mir ishlarini bajarishga qo’yishi mumkin.
Ta’mir ishlari tugagandan so’ng signalchi, strelka postining navbatchisi (strelka postining katta navbatchisi) strelkali o’tkazgichning holati xavfsiz harakatni ta’minlashiga ishonch xosil qilib, bu xaqda stansiya navbatchisiga xabar qilishlari lozim.
Stansiya yo’llaridagi strelkali o’tkazgichlar, jumladan, boshqa xo’jalik va tashkilotlar tasarrufiga berilgan yo’llarning tutashuvidagi strelkali o’tkazgichlar stansiya boshlig’ining ixtiyorida bo’ladi.
Boshqa xo’jalik va tashkilotlar yo’llaridagi strelkali o’tkazgichlar, tegishli temir yo’l bo’linma va tashkilotlar boshliqlarining ixtiyorida bo’ladi.
Stansiya va tegishli bo’linmalar boshliqlari ixtiyorlaridagi strelka o’tkazgichlarning toza va soz holda bo’lishini, shuningdek, strelka o’tkazgichlarning tozaligini, soz ishlashini va yaxshi yoritilishini ta’minlashlari lozim.
Texnikaviy holatini nazorat qilish, tozalash, moylash, mahkamlash va ayrim boltlarni almashtirish ishlari: markazlashtirilmagan strelkali o’tkazgichlarda - ularga xizmat qiladigan strelka postining navbatchilari; markazlashtirilgan strelkali o’tkazgichlarda - yo’l distansiyasi xodimlari tomonidan amalga oshiriladi.
Markazlanshtirilgan, shuningdek, strelka posti navbatchilarining tasarrufida bo’lmagan markazlashtirilmagan strelka o’tkazgichlarning texnikaviy holatini nazorat qilish, tozalash, moylash, mahkamlash va ayrim boltlarni almashtirish ishlari tartibi AJ mintaqaviy temir yo’l uzeli boshlig’i tomonidan o‘rnatiladi.