1-Mavzu. Qurilishning respublika iqtisodiyotida tutgan o‘rni

3.3 Qurilishda foyda va uni hisoblash usullari.
Korxona va korxona egasi faoliyati xaqidagi qonunlar bilan qurilish tashkilotlarining asosiy maqsadiga muvofiq qurilish ishlari xalq xo‘jaligi va aholini ta’minlash hamda foyda olish hisoblanadi.
Foyda – bu qurilish korxrnasi ishchilarining qo‘shimcha mehnati bilan topilgan toza daromad yoki daromad va mahsulot (ish,xizmat)ning to‘la tannarxi o‘rtasidagi farqdir. Ukorxona moliyaviy va ishlab chiqarish birqarorligini muhim ko‘rsatkichi hisoblanadi. Foyda hisobiga korxonalar rivojlanadi, ishchilarni moddiy mukofotlar jamg‘armalari tashkil etiladi,umuman xo‘jalik sub’ektlari va davlat ehtiyojlari qondiriladi. Undan tashqari foyda olish korxona raqobatbardoshligini muhim sharti ham hisoblanadi.
Investitsion jaraynning turli bosqichlarida foydaning quydagi turlari aniqlanadi:
Smeta foydasi – bino,inshoot vaboshqa ob’ektlar loyihasida belgilangan foyda;
Rejadagi foyda – muayyan shartlar uchun qurilish tashkilotlari hisobiga olingan foyda;
Haqiqiy foyda – ishlab chiqarish faoliyati natijasida olingan foyda;
Smetata foydasini boshqacha qilib, qurilish tashkilotining rejadagi jamg‘armalari, ya’ni qurilish loyihasida biriktirilgan, uni davlat tomonidan kafolatlangan daromad deb nomlanadi. U qurilish mashinalari va mexanizmlariga xizmat ko‘rsatuvchi quruvchi va ishchilar ish haqi qiymatining 50%i yoki loyiha-smeta hujjatlarida belgilangan qurilish-montaj ishlari tannarxining 12%i hisobida belgilangan.
Narx-navoni erkinlashtirish sharoitida rejadagi jamg‘armalar (smetaga oid foyda) darajasi buyurtmachi roziligi bilan o‘zgartirilishi mumkin.
Smeta foydasi kafolatli daromad sifatida qurilish tashkilotiga soliqni, bank kreditlari bo‘yicha foizlarni to‘lashga, uy-joy-kommunal xo‘jalik ob’ektlarini saqlashga, ishlovchilarni rag‘batlantirishni amalga oshiriga yordam beradi.
Rejadagi foyda ostida qurilish tashkiloti biznes rejasini (ishlab chiqarish – iqtisodiy rejasini) ishlab chiqish jarayonida belgilangan foyda tushuniladi. Qurilish tashkiloti imzolagan pudrat shartnomalari asosida o‘z foydasini mustaqil rejalashtiradi. U alohida ob’ektlar va bajar erdan, qay bo‘yicha ham, umuman qurilish tashkiloti bo‘yicha ham rejalashtirilishi mumkin.
A’lohida ob’ektlar bo‘yicha rejadagi foyda (Ra) quyidagi formula bo‘yicha: smeta foydasi yoki rejali jamg‘armalar (R_j), ish tannarxini kamaytirish orqali erishilgan rejali samara (E_r) va buyurtmachidan olingan kompensatsiya (K_b) yig‘indisi sifatida hisoblanadi.