1-mavzu: “O‘zbek tili” fanining maqsadi va vazifasi, uni o‘rganishning ahamiyati. Davlat tili va yangi alifboni joriy etish to‘G‘risidagi qonunlar, ularning ijrosi reja

Leksik neologizm turlari
So'zning neologizmlik belgisi lekscmaga yaxlit holda yoki uning bir qismiga (mas., ma’nolaridan biriga) aloqador bo'ladi, shunga ko'ra leksik neologizm quyidagi ikki turga bo'linadi: Neologizm-leksema. Bunda leksema yaxlitligicha neologizm bo'ladi: devident, internet, faks, interfaks kabi. Neologizm-semema. Bunda leksemaning o'zi emas, uning ma’nolaridan biri neologizm sanaladi. Bunga ko'k so'zining hozirgi tilda paydo bo'lgan «dollar» ma’nosini niisol qilib ko'rsatish mumkin. Neologizmning yuzaga kelishi quyidagi omillarga tayanadi: 1. Jamiyatda yangi voqelik paydo bo'ladi, bu voqelikni nomlash zarurati esa tilda yangi so'z yoki atamaning yuzaga kelishini taqozo qiladi. Bunda: a) voqelikning nomi boshqa tildan o'zlashtiriladi: komputer, monitoring, slayd kabi; b) voqelikning nomi o'zbek tilining o'zida yasaladi: M DH (mustaqil davlatlar hamdo'stligi) kabi. 2. Jamiyatda yoki tabiatda mavjud bo'lgan voqelikning nomiga sinonim tarzida yangi so'z yasaladi: eskirtma (arxaizm atamasining yangi yasalgan sinonimi), yangirtma (neologizm atamasining yangi yasalgan sinonimi) kabi. Neologizm hodisasi frazemalar va grammatik birliklar doirasida ham uchraydi. (Bu haqda tegishli bo'limlarga qaralsin.)
1. Tilning lug'at boyligidagi eskirish va yangilanish jarayonlari qanday omillar ta’sirida yuz beradi?
2. Eskirish jarayonining natijalari nimalarda namoyon bo'ladi?
3. Leksik istorizmlar nima?
4. Leksik arxaizmlar nima? Uning qanday turlari bor?
5. Leksik istorizm va leksik arxaizmlar qanday farqlanadi?
6. Leksik neologizm nima? Uning qanday turlari bor?
7. Individual nutq neologizmi va umumtil neologizmi haqida ma’lumot bering.
Tayanch tushunchalar
Leksik istorizmlar — o'tmish voqeligining nomlari.
Leksik arxaizmlar - hozirgi paytda bor bo'lgan voqelikning eskirgan nomi yoki hozirgi tilda mavjud bo'lgan leksemaning eskirgan ma’nosi.
Arxaizm-leksema — leksik arxaizmning bir turi.
Unda leksema yaxlit holda eskirgan bo'ladi.
Arxaizm-semema — leksik arxaizmning ikkinchi turi.
Bunda leksema yaxlit holda emas, qisman (semantik tarkibidagi ma’nolaridan biri) eskiradi.
Leksik-fonetik arxaizm - talaffuz arxaizmi.
Bunda leksemaning tovush tarkibida qisman eskirish yuz beradi.
Leksik neologizm — yangilik bo'yog'i bor bo'lgan leksemalar. Individual nutq neologizmi - ayrim shaxs nutqida voqe bo'lgan neologizm.
Umumtil neologizmi — nutqiy hodisadan til hodisasiga aylangan neologizm. Neolgizm-leksema - yangilik bo'yog'iga ega bo'lgan leksema.
Neologizm-semema — tilda azaldan mavjud bo'lgan leksemaning semantik tarkibida yangi paydo bolgan ma’no (semema).