1-мавзу. Мулк ва баҳолаш ҳақида умумий тушунчалар

Кўчар мулк мулкий ҳуқуқларнинг ўрнатилиши, ўзгартирилиши ва тугатилиши билан боғлиқ турли хил битимлар объекти, яъни мулк объекти бўлиши мумкин ва шу муносабат билан у баҳолаш объектига айланади.
Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Кодекси ва бошқа Қонунларда белгиланган ҳолларда ва тартибда интеллектуал фаолиятнинг аниқ ифода этилган натижалари ҳамда юридик шахснинг бу натижаларга тенглаштирилган ўзига хос воситалари, ана шу ишлар ёки хизматларни адо этаётган жисмоний ёки юридик шахснинг маҳсулотлари (фирма номи, товар белгиси, хизмат кўрсатиш белгиси ва ҳ.к.) га нисбатан фуқаронинг ёки юридик шахснинг мутлақ ҳуқуқи эътироф этилади.
Агар корхонанинг фақатгина номоддий активлари баҳоланса, у ҳолда уларнинг идентификацияси ушбу активларга киритилган мулкий ҳуқуқлар тўпламини белгилашга тенглаштирилади. Бунга, биринчи навбатда интеллектуал фаолият натижалари ва уларга тенглаштирилган корхонанинг индивидуаллаштириш воситалари, унинг маҳсулоти, иш ва хизмати (фирма номи; товар белгилари, хизмат кўрсатиш белгилари ва ҳ.к.) га бўлган жисмоний ёки юридик шахсларнинг ҳуқуқлари (интеллектуал мулк) киради.
Интеллектуал мулк – бу ижод ва интеллектуал фаолият натижалари, ҳамда баъзи уларга тенглаштирилган объектларга бўлган шахсий ва мулкий характердаги ҳуқуқлар йиғиндиси бўлиб, уларнинг аниқ рўйхати тегишли мамлакат томонидан, қабул қилинган халқаро мажбуриятларни ҳисобга олган ҳолда, белгиланади.
Интеллектуал мулк объектлари жумласига қуйидагилар киритилади:
а) интеллектуал фаолият натижалари: илм-фан, адабиёт ва санъат асарлари; кўрсатув ёки эшиттириш берувчи корхоналарнинг ижро, фонограмма ва кўрсатувлари; кашфиётлар, фойдали моделлар, саноат намуналари; селекция ютуқлари; очилмаган маълумот, шу жумладан ишлаб чикариш сирлари (ноу-хау);
б) фуқаролик, товарлар, ишлар ва хизматларнинг муомаласидаги иштирокчиларни индивидуаллаштириш воситалари: фирма номи; товар белгилари (хизмат кўрсатиш белгилари); товарлар ишлаб чиқариладиган жой номи;
в) қонунчиликда кўзда тутилган ҳолларда интеллектуал фаолиятнинг бошқа натижалари ҳамда фуқаролик, товарлар, ишлар ва хизматларнинг муомаласидаги иштирокчиларни индивидуаллаштириш воситалари.
Мажбуриятлар. Баҳолаш объекти бўлиб, шартномага биноан маълум бир амалиётни амалга ошириш ёки амалга оширмасликда, зарар кўрсатиш оқибатида ва бошқа фуқаролик қонунчилиги билан белгиланган бошқа асосларга, шу жумладан мол-мулкни ўтказишда, ишларни бажаришда, пулларни ўтказишда ҳамда мол-мулкни ўтказишда (мол-мулк ижараси) бир шахснинг мажбурияти ва бошқа шахснинг талаблари иштирок этиши мумкин.