1-мавзу. Мулк ва баҳолаш ҳақида умумий тушунчалар

Ягона нархлар усули. Қайта тиклаш ёки ўрнини эгаллаш қийматини ягон анархлар усули ёрдамида ҳисоблаш баҳоланаётган объектни қайта яратиш (ўрнини эгаллаш) учун кетадиган бевосита ва билвосита харажатларни синчковлик билан ҳисоблаб чиқишдан иборат. Қўлланилаётган нархлар турига қараб ягона нархлар усули қуйидаги кўринишларга эга бўлади:

• 
  жорий нархларда ҳисоблаганда ресурсли усул;
  
• 
  бахсли нархларда (муайян йилга) ҳисоблаганда базисли-индексли усул.
  

Ресурсли усулни қўллаганда баҳоловчи:

• 
  баҳоланаётган яхшилашларни амалга ошириш учун сарф бўладиган асосий қурилиш материаллари, конструкциялар ва буюмларнинг харажатини аниқлайди;
  
• 
  ҳудуддаги улгуржи ва майда улгуржи савдо маълумотларига қараб қурилиш материаллари, конструкциялар ва буюмларнинг жорий қийматини аниқлайди;
  
• 
  бошқа бевосита ва билвосита харажатларни ҳисоблайди;
  
• 
  яхшилашларнинг қайта тиклаш (ўрнини эгаллаш) қийматини бевосита ва билвосита харажатлар суммаси сифатида ҳисоблайди.
  

Жорий нархларда тузилган лойиҳа-смета ҳужжатлари мавжуд бўлганида ана шу ҳужжатлардаги маълумотлар у тузилган санадан то баҳолаш санасигача бўлган нархларнинг ўзгаришини ҳисобга олган ҳолда қўлланилади.
Базисли-индексли усулни қўллаш қуйидагиларни назарда тутади:

• 
  лойиҳавий-смета ҳужжатларининг базисли нархлардаги маълумотларидан фойдаланиш;
  
• 
  базисли нархлардан жорий нархларга қайта ҳисоблаш коэффициентларини (индексларни) қўллаш.
  

Компонентлар бўйича тақсимлаш усули сифат жиҳатдан қиммат ахборотдан фойдаланишга асосланган. Бинонинг айрим қурилиш компонентлари: пойдевори, деворлар, бостирмалар ва ҳ.к.лар – муайян компонентнинг ҳажм бирлигини қуриш учун зарур бўлган бевосита ва билвосита харажатларни ўз ичига оладиган қийматли кўрсаткичлар бўйича баҳоланади. Бутун бинонинг қиймати барча компонентлар қийматларининг суммаси сифатида қуйидаги формула бўйича ҳисобланади:
(10.6)