1-мавзу. Мулк ва баҳолаш ҳақида умумий тушунчалар

Корхона (бизнес). Баҳолаш объекти мақсадларида корхона (бизнес) деганда одатда ташкилот (юридик шахс) доирасида тадбиркорлик фаолиятини амалга ошириш учун ишлатиладиган мулкий мажмуа тушунилади.
Корхона (бизнес) таркибига унинг фаолияти учун зарур бўладиган барча мулк турлари, шу жумладан, кўчириб бўладиган мулк, кўчмас мулк, номоддий активлар, мулкчилик ҳуқуқлари, талаб қилиш ҳуқуқлари, мажбуриятлар ва капитал киради.
Кўчириб бўладиган ва кўчмас ашёлар, шунингдек ашёвий ҳуқуқлар ва талаб қилиш ҳуқуқлари ташкилотнинг активи ҳисобланади ва агар ўтмишда содир бўлган воқеалар натижасида улар ташкилот бошқаруви остида бўлса ва келажакда улардан ташкилот учун иқтисодий фойда кутилаётган бўлса, улар ташкилотнинг молиявий (бухгалтерлик) ҳисоботида акс эттирилади.
Ер ва мулк тушунчалари. Баҳолашни ўтказиш вақтида ер тушунчасининг иқтисодий, географик ва юридик концепциясини фарқлай билиш лозим. Ернинг мўл-кўлчилик манбаи ва қиймат объекти сифатидаги иқтисодий тушунчаси баҳолаш назариясида асосий ҳисобланади. Ернинг потенциал қўлланилиши баҳолаш амалиёти амалга оширилаётган вазиятни ташкил этадиган географик, қонунчилик, ижтимоий ва иқтисодий фикр-мулоҳазалар билан белгиланади.
Иқтисодий концепция нуқтаи назаридан ер биринчи навбатда ижтимоий манфаатлар йўлида қонуний асосда чекланиши мумкин бўлган мулкий ҳуқуқлар тарқаладиган жисмоний субстанцияни ташкил этади. Ер пуллик ёки алмаштириш қийматида ўлчанадиган муҳим мўл-кўлчилик манбаи ҳисобланади.
Ернинг географик концепцияси ернинг физик элементларини тавсифлаш, унинг тақсимланиши ва ердан фойдаланадиган инсонларнинг фаолиятини тавсифлашга қаратилади. У турли физик тавсифларнинг фарқини ва ҳар битта алоҳида олинган ҳудуд учун улар бирлашмасининг муҳимлигини тан олади.
Кўчмас мулк юридик концепциясининг моҳияти фақатгина ер сиртини эмас, балки унинг устида мавжуд бўлган барча объектларни ўз ичига олади.
Ер участкасининг бўш (ишлатилмаган) ёки яхшиланган участка (ерни ва иншоотларни қайта ишлаш) сифатида қийматини баҳолаш иқтисодий тушунча ҳисобланади. Ҳоҳ бўш бўлсин, ҳоҳ яхшиланган бўлсин ер участкаси кўчмас мулк деб аталади. Қиймат кўчмас мулк объектининг фойдалилиги – унинг инсонлар эҳтиёжлари ва заруриятларини қондириш қобилияти билан белгиланади. Ҳар қандай кўчмас мулк объектининг қиймати унинг ноёблиги, узоқ вақтга чидаши, жойининг доимийлиги, кўчмас мулк бозоридаги таклифнинг нисбий чегараланганлиги, шунингдек муайян ер участкасининг ўзига хос фойдалилиги билан белгиланади.