1-мавзу. Мулк ва баҳолаш ҳақида умумий тушунчалар

 
10.1 жадвал 
Харажатлар бўйича баҳолашни қўллаш ҳолатлари
 
№ 
т/р 
Вазиятнинг номланиши 
Баҳолаш вақти
1 
2 
3 
1. 
Янги 
қурилишнинг 
техник-иқтисодий 
асосланиши (ТИА) 
Инвестициядан 
аввалги босқич 
2. 
Ердан энг яхши ва энг самарали фойдаланиш 
вариантини аниқлаш
Лойиҳалаштиришнинг 
инвестицион босқичи
3. 
Қурилиш 
лойиҳасини 
тузиш 
(ишчи 
лойиҳалаштириш) 
Лойиҳалаштиришнинг 
инвестицион босқичи
4. 
Тендер савдоларига тайёргарлик ва унда 
иштирок этиш
Лойиҳалаштиришнинг 
инвестицион босқичи
5. 
Қурилиш пудрати шартномасини келишиш
Лойиҳалаштиришнинг 
инвестицион босқичи

---

6. 
Қурилиш объектини унинг барча барпо 
қилиш босқичларида инспекция қилиш ва 
назоратини амалга ошириш
Қурилиш 
ҳаёт 
циклининг 
барча 
босқичларида 
7. 
Кўчмас мулкнинг бутунлигича ёки бир қисми 
бўйича гаровга қўйиш эвазига кредит олиш 
(ипотекали кредитлаш) 
Кўчмас 
мулк 
ҳаёт 
циклининг 
барча 
босқичларида
8. 
Бошқа корхонанинг устав капиталига улуш 
киритиш сифатида корхона кўчмас мулкини 
расмийлаштириш ёки уни ижарага бериш
Кўчмас 
мулк 
ҳаёт 
циклининг 
барча 
босқичларида
9. 
Ихтиёрий 
мулк 
шаклига 
эга 
бўлган 
корхонани сотиб олиш ёки сотиш
Эксплуатации босқичи 
10. Корхонанинг 
хусусийлаштирилиши, 
санацияси, қайта ташкил этилиши ёки 
тугатилиши муносабати билан корхона устав 
капиталининг акциялар пакетини (улушини) 
олди-сотди қилиш
Эксплуатации босқичи 
11. Корхона кўчмас мулкини суғурта қилиш ва 
унинг суғурта қийматини аниқлаш
Кўчмас 
мулк 
ҳаёт 
циклининг 
барча 
босқичларида

---

12. Мулк солиғини ҳисоблаш учун солиқ 
базасини аниқлаш
Кўчмас 
мулк 
ҳаёт 
циклининг 
барча 
босқичларида 
Тиклаш қийматини баҳолаш учун баҳоловчилар қуйидаги ҳисоблаш 
усулларини қўллайдилар:
- солиштирма бирлик усули; 
- ўхшатишлар усули; 
- ягона нархлар усули; 
- компонентлар бўйича тақсимлаш усули. 
 
10.2. Кўчмас мулкнинг тиклаш қийматини аниқлаш усуллари 
 
Солиштирма бирлик усули 
шунга ўхшаш бинонинг солиштирма бирлиги (1 кв. 
метр, 1 куб. метр) қурилишининг қийматидан фойдаланишга асосланган. Ўхшаш 
объект солиштирма бирлигининг қиймати у билан баҳоланаётган объект 
ўртасидаги аниқланган фарқларни тўғрилашни талаб этади (жисмоний 
кўрсаткичлар, 
осон 
монтаж 
қилинадиган 
ускуналарнинг 
мавжудлиги, 
молиялаштириш шароитлари ва ҳ.к.). 
Баҳоланаётган объектнинг қайта тиклаш қиймати тўғриланган солиштирма 
бирлик 
қийматини 
солиштирма 
бирликлар 
(майдон, 
кубатура) 
сонига 

---

кўпайтмасига тенг. Харажатлар катталигини аниқлаш учун одатда турли 
маълумотли ва меъёрий материаллар қўлланилади, масалан, «Қайта тиклаш 
қийматининг йириклашган кўрсаткичлари». 
Қайта тиклаш ёки ўрнини эгаллашга кетадиган харажатлар қуйидаги формула 
бўйича аниқланади:
ЗВ = ЗВ
i
 × N ёки ЗЗ = ЗЗ
i
 × N,
(10.5)
 
бу ерда: ЗВ- яхшилашни қайта тиклашга кетадиган харажатлар; ЗЗ – 
яхшилашларни ўрнини эгаллашга кетадиган харажатлар; ЗВ
i
- i-чи солиштирма 
бирликка тўғри келадиган қайта тиклаш харажатлари; ЗЗ
i
- i-чи солиштирма 
бирликка тўғри келадиган ўрнини эгаллаш харажатлари; N – солиштирма бирликлар 
сони.
i-чи солиштирма бирликка тўғри келадиган қайта тиклаш ёки ўрнини эгаллаш 
харажатлари шунга ўхшаш яхшилашларнинг қиймати тўғрисидаги бозор 
маълумотлари ёки тегишли тўғрилашларни амалга оширган ҳолда қайта тиклаш 
борасидаги йириклашган кўрсаткичларни қўллаш ёрдамида ҳисоблаб чиқилади.
Ушбу усул асосида типик ёки ўхшаш объектнинг солиштирма бирлиги қиймати 
ётади 
ва 
уни 
танлашда 
функционал 
мўлжалланишдаги, 
жисмоний 
кўрсаткичлардаги, конструктив тизимлар синфидаги, объектнинг ишга туширилиш 
санаси ва бошқа тавсифларни ҳисобга олиш лозим бўлади.
Солиштирма бирлик усули объект қийматини ўрнини эгаллаш қиймати бўйича 
баҳолайди. Бу шу билан боғлиқки, ҳисоблашларда қўлланиладиган солиштирма