1-мавзу. “Макро ва микроиқтисодиёт” фанининг предмети ва мазмуни Режа

Ноёб неъматларни икки турга бўлиш мумкин: ишлаб чиқариш 
ресурслари ва улар асосида ишлаб чиқариладиган истеъмол неъматлар. 
Агар неъмат ноѐб бўладиган бўлса, у ҳолда чекланган неъматларни 
қандай қилиб иқтисодий субъектлар ўртасида рационал тақсимлашни амалга 
ошириш муаммоси - бу марказий иқтисодий муаммо ҳисобланади. Бу 
муаммони ечиш учун ҳар қандай жамият қуйидаги учта иқтисодий саволга 
жавоб бериши керак:
Нима ишлаб чиқариш керак?  
Қандай ишлаб чиқариш керак?  
Кимга ишлаб чиқариш керак?
Бозор - бу сотувчилар ва харидорлар ўртасидаги маҳсулот сотиш ва 
сотиб олиш бўйича эркин муносабатлар тизимидир. 
Бозор - бу биринчидан, сотувчилар ва харидорларни учрашадиган 
жойи; улар ўртасида келишилган нарх бўйича товар алмашуви содир бўлади. 
Бозорда сотишни амалга ошириш учун маълум харажатлар қилинади ва бу 
харажатлар бозор тўғрисида ахборот олиш, шартномалар тузиш, учрашувлар 

---

ўтказиш, сотиб олинадиган товар ѐки хизматнинг миқдорий ва сифат 
характеристикаларини аниқлаш ва бошқа турдаги харажатлар билан боғлиқ. 
Бундай харажатлар трансакцион харажатлар бўлгани учун ҳам, бозорни 
трансакциялар мажмуаси деб ҳам қараш мумкин. Бозорнинг ўзига хос 
хусусияти шундан иборатки, у даромадларни самарали фаолият кўрсатаѐтган 
субъектлар ҳисобига қайта тақсимлайди, яъни замонавий технологиядан, 
чекланган ресурслардан самарали фойдаланаѐтган хўжалик субъектлари
ҳисобига. 
Бозорлар ўзининг ҳудудий масштабига кўра локал, миллий ва халқаро 
бозорларга бўлинади. Олди-сотди объекти бўлиб, истеъмол товарлари, 
ресурслар, (меҳнат, капитал, ер, тадбиркорлик қобилияти, ахборот) ва 
хизматлар ҳисобланади. Товарлар бозори билан бир қаторда пул бозори 
(қимматбаҳо қоғозлар бозори) ҳам мавжуд. Бозордаги нархлар олди-сотди 
жараѐнида ѐки ундан олдин шаклланиши мумкин.
Бозорнинг самарали фаолият кўрсатиши трансакцион харажатлар 
билан боғлиқ. Трансакцион харажатлар - бу товар алмашиш соҳасидаги 
харажатлардир. Бу тушунча биринчи бўлиб Р.Коуз томонидан киритилган 
(1937 й). Трансакцион харажатлар ўз ичига қуйидаги харажатларни олади: 
ахборот олиш, ўзаро келишув ва учрашувлар билан боғлиқ харажатлар, 
товарлар хусусиятларини аниқлаш билан боғлиқ харажатлар, мулк ҳуқуқини 
ҳимоя қилиш ва бошқалар.