1-мавзу. Кириш Режа

Атом-абсорбция таҳлили 
Геокимѐвий қидирув ишларида атом-абсорбция спектрометрия усули яқин 
вақтлардан бошлаб қўлланила бошланишига қарамасдан унинг қўлланилиши 
узлуксиз тарзда кенгаймоқда. Мазкур усул бир вақтнинг ўзида битта намуна 
эритмасидан 40қа яқин элементнинг миқдорини аниқлаш мумкинлиги билан 
геокимѐвий тадқиқотлардаги жуда ҳам қиммат таҳлил усуллардан бири 
ҳисобланади. Таҳлил қилиш учун намуналар эритма ҳолига ўтказилади. 
Кейин эритма атом-абсорбцион спектрофотометрнинг камерасига солинади 
ва аланга ѐрдамида буғлантирилади. Бунда аланга ҳарорат маъносини 
англатиб, у эритман атом ҳолига ўтгунча ошириб (2000
0 
атрофида) борилади. 
Ўзида аниқланаѐтган элементларни бириктирган буғ ѐруғлик маньаси билан 
нурлантирилади. Энергияни ўлчаш орқали мазкур элементларнинг буғдаги 
миқдори аниқланади.
Атом-абсорбция спектрофотометрия турли хил табиий объектларда: 
тупроқ, тоғ жинслари, ўсимлик кули ва табиий сувда элементлар миқдорини 
аниқлашда фойдаланилади. Ҳароратсиз атом-абсорбция таҳлили ҳозирги 
кунда 10
-5
-10
-6
% аниқлик билан фақатгина симоб миқдорини аниқлашда 
қўлланилаяпти. 
Рентген-радиометрик таҳлил 
Геокимѐвий намуналарни анализ қилишнинг мазкур усули фақатгина 
сўнги йилларда кенг қўлланила бошланди. Бу усул минералларнинг 
радиоктивлигини, γ-квантли жинсларни ва иккиламчи радиоктив 
нурланишни ўлчашга асосланган. Одатда нурлантириш изотоп манбалар ѐки 
ихчам (портатив) рентгент трубкалари орқали олиб борилади. Бу тавсилий 

---

литокимѐвий тадқиқотлар жараѐнида радиоактив индикатор-элементлар 
билан маъданлашган ҳудудларни аниқлаш имконини беради.
Рентген спектраль таҳлили тоғ жинсларини силикатли таҳлилилн 
ўтказиш учун ҳам самарали қўлланилиб келимоқда. Бунда КРФ-18, АRL-
7200, PW-1600 ва бошқа квантометрлардан фойдаланилади. Мазкур таҳлилда 
аниқланган оксидлар миқдори йиғиндиси 98.5 дан 101.5% гача ўзгаради.
Бир қатор элементларда (Na дан Ba гача ва Hf дан U гача) экспресс 
анализ ўтказиш учун БАРС, ―Минерал‖, ―Поиск‖, БРА турдаги асбоблардан 
фойдаланилади. Юқоридаги асбоблар ѐрдамида бир вақтнинг ўзида 2-4 
элементнинг миқдорини аниқлаш мумкин. ―Феррит‖ деб номланган асбоб 
юқори аниқликка эга бўлиб, дала шароитида темир гуриҳидаги 
элементларнинг миқдорини аниқлашга мўлжалланган. Эҳтимол яқин 
йилларда янги турлаги замонавий асбоблар ҳам яратилар. 
Изотоп усули 
Сўнги йилларда геокимѐвий тадқиқотларда изотоп таркиби (жумладан 
18
О/О
16
)
ҳақидаги
маълумотлар қўлланилмоқда ва бу конларнинг шаклланиш 
температурасини 
аниқлаш 
ва 
маъдан 
ҳосил 
қилувчи 
эритмаларнингҳаракатини ўрганиш имконини бермоқда. Элемпентларнинг 
изотоп таркиби махсус асбоб – масс-спектрометр ѐрдамида аниқланади.