1 mavzu. Kasbiy psixologiya faniga kirish

3.1. Kasb tushunchasi – kasbiy psixologiyaning kontseptual asosidir
Kasbshunoslikning asosiy kontseptual bosh tushunchasi - bu kasb tushunchasidar. Kasbshunoslik adabiyotlarida kasb tushunchasining tavsifi juda ko’p. Avvalambor bu maxsus tayyorgarlikni talab etuvchi, inson doim tajribadan o’tkazuvchi va unga yashash uchun manba bo’lib xizmat qiluvchi mashg’ulotdir. Keyin kasb bir xil faoliyat bilan shug’ullanuvchi kishilarni birlashtiradi. Bu faoliyat ichida ma’lum aloqalar va axloq normalari o’rnatiladi. Kasb jamiyatning mexnatga layokatli a’zolarini ijtimoiy tashqillashtirishning aloxida shakli bo’lib, bunda a’zolar faoliyatining umumiy turi va kasbiy ongi bilan birlashgan.
B.Shouning fikri bo’yicha “Kasb - mutaxassislarning chetdagi odamlarga qarshi fitnasidir”.
“Kasb - jamiyat uchun zarur va kadriyatli soha bo’lib bunda asosiy jismoniy va ruxiy kuch talab etiladi”. Bu kuchlar unga sarflangan mehnat o’rniga yashashi va rivojlanishi uchun muhim vositalar omili sifatida namoyon bo’ladi. Bu ta’rifni yanada batafsil yoritib, E.A.Klimov kasbiy faoliyatning sifatli tarixiy rivojlanuvchi tizim va shaxsning o’zini namoyon etish sohasi deb ta’riflaydi. Yana bir ta’rifni keltiramiz. “jamiyat nuktai nazaricha kasb bu kasbiy masalalar, kasbiy faoliyat shakllari va turlari, shaxsiy kasbiy xususiyatlari tizimi bo’lib, ular ish uchun muxim bulgan natija mas’uliyatlarni yetkazishni ta’minlab berishi kerak bo’ladi”
Nisbatan tor ta’rifni esa V.G.Makushin keltiradi, “Kasb - bu shunday faoliyatki, uning yordamida shaxs jamiyat xayotida ishtirok etadi va uning yashashi uchun moddiy vositalar asosiy manbasi bo’lib xizmat qiladi”. Mavjud ta’riflarni umulashtirib, quyidagilarni xulosa qilish mumkin. Kasb mexnat faoliyatining paydo bo’lgan shakllari bo’lib, ularni bajarish uchun inson albatta ma’lum bilimlar va kunikmalarga maxsus qobiliyatlar va rivojlangan muxim kasbiy sifatlarga ega bo’lishlari kerak. “Kasb” atamasi kasbiy faoliyatning fakatgina yukori statusli turlariga nisbatan ishlatiladi. Boshqa faoliyat turlari mutaxassisliklarga yoki ish, mashg’ulot turlariga tegishli bo’ladi. Milliy kasbshunoslikda “kasb” va “mutaxassislik” tushunchalari farqlanadi.
Kasb mutaxassislikka ko’ra kengrok tushuncha, kasbiy saloxiyatida tashqari, uning muxim sifatlari - ijtimoiy - kasbiy saloxiyat, kasbiy avtonomiya, o’zini nazorat qilish, guruxli mezonlar va qobiliyatlar xisoblanadi. Kasb odatda yaqin mutaxassisliklar guruxini birlashtiradi. Masalan, kasb shifokor, mutaxassisliklar - terapevt, pediatr, okulist, urolog, va xokazo, kasb - muxandis, mutaxassisliklari - konstruktor, texnolog, metallurg va xokazolar. Mutaxassislik — kasbiy ta’lim, tayyorgarlik yo’li bilan ish jarayonidagi maxsus bilimlar, ko’nikma va malakalar kompleksi bo’lib, ular u yoki bu kasb doirasida ma’lum faoliyat turini bajarish uchun zaruriy xisoblanadi. Shunday qilib, mutaxassislik - kasb ichidagi kasbiy faoliyat turi bo’lib, u shaxsiy yutuqlarga yoki o’ziga xos vaziyatlar orqali umumiy natijalarga erishishga yo’naltirilgan bo’ladi.