|
Dastlabki test metodining qo‘llaniIanishi.Testlar. Test - o’rganilayotgan jarayon yoki ob’ekt to’g’risida aniq ma’lumot olish uchun zarur bo’lgan standard ashtirilgan metoddir. Pedagogik diagnostika natijalari o'quvchi-yoshlar va ulaming ota-onalariga xabar qilinishi, yetkazilishi kerak. Aks ta'sir sifatida ulaming kelajakdagi faoliyatiga ham ta'sir qo rsatish mumkin. Ma'lumotning o'quvchi-yoshlarga ta'sirini, qo yilgan maqsadga enshilganlikni nazorat qilish mumkin.
Shunday nazorat turlaridan biritestlar hisoblanadi. Test orqali ilmiy asoslangan ma’lumotga ega bo’lib boriladi. Shu bois, ularni mutasaddi pedagog va psixologlar loyihalashtirishadi. Bugungi kunda pedagogik diagnostikada testlaming quyidagi turlari mavjud:
Pedagogikada ko’proq maktabdagi o’zlashtirishni ko’rsatuvchi, intellektual rivqjlanishni aniqlovchi, kasbiy tayyorgarlikni ko’rsatuvchi, diqqat va xotirani aniqlovchi, shuningdek, ijtimoiy testlar dan fbydalaniladi. Xorij davlatlarida diagnostik testlami qo llash uzoq tarixga ega.Pedagogik testlar ta'lim va tarbiya jarayonlarini o rganish uchun qo llanilib kelmoqda. O zlashtirishni test orqali aniqlash 1864 yili ingliz olimi Joij Fisheming «scale books» (Shkalalangan kitoblar)idan boshlangan. 1894-yili amerikalik J. M. Rays «Orfografiya bo'yicha bilimlami aniqlash» jadvalini qo lladi. 1908-yili Tomdaykning shogirdi Stoun anfrnetikadan birinchi testni nashr qildi. Boshqa sohalarda ham testlar keng qo'llanila boshlandi. Pedagogik testlar sohasining yirik asoschilandan biri Edvard Tomdayk (1874-1949) amerika maktablariga testlami kirib kelishini 3 bosqichda ko'rsatadi:
1. Izlanishlar davri 1900-1915 yillami o'z ichiga qamrab oladi. Bu bosqichda frantsuz psixologi Alfred Bine taklif etgan xotira, diqqat, qabul qilish testlarini anglash va dastlabki qo'llash davri bo'ldi. Aqliy rivqjlanish darajasini aniqlovchi intellekt teslari ishlab chiqilib tekshirila boshlandi.
2. Keyingi 15 yillik maktab testlari sohasida «shovqinli» yillar bo'lib hisoblanadi. Bu davrni testlaming ahamiyatini, uning o'mini, imkoniyatlari va cheklanganliklarini anglash davri deb hisoblashadi. 0. Stounning arifmetikaga oid testlari, B. Zekingemning husnixatga oid testlari, E.Tomdaykning ko'plab maktab predmetlan bo'yicha testlari ishlab chiqildi va tatbiq etildi. T.Kelli qiziqishlami o'lchaSh vositalarini ishlab chiqdi. G. Mattesning qobiliyatlami aniqlash testlari hanuzgacha o'z dolzarbligini yo'qotganicha yo'q.
3. 1931 yildan maktab testlashtirishining hozirgi zamonaviy bosqichi boshlandi. Mutaxassislar testlaming ob'ektivligini oshirishga, yangi samarali diagnostik usulami yaratishga harakat qilishdi. 1963 yilda Y. Farenberg, X. Zarg, R. Gampellar shaxsning ko pqirralik xususiyatlarini aniqlaydigan, R. Bemsning(1983) xulqni tashxislashga oid testlari, A. Anastazining o quvchining ichki dunyosini aniqlash testlan ishlab chiqildi. Frantsiyada odatdagi maktabdan aqliy jihatdan rivojlanishi past bo'lgan bolalar tehsil oladigan maktabga o'tkazish uchun pedagogik va tibbiy imtihonlar o'tkazilgan. Shu maqsadda Alfred Bine hamda Teodor Simon 30 ga yaqin topshiriqni o'z ichiga qamrab olgan, murakkablik darajasiga qarab joylaShtirilgan intellektual rivojlanishni aniqlovchi ko'p bosqichli testlami ishlab chiqib, o'quv maskanlariga taqdim etishdi. Bu testlar dunyodaigi eng mashhur testlar qatoridan o'rin oldi. Lekin sobiq sho'ro hukumati davrida «Pedagogik buzilishlar to'g'risida» (1936-yil)gi qaror bilan faqat intellektual testlar emas, balki barcha o'zlashtirishni aniqlash testlari
Mazkur testlami qo’yidagicha tavsiflash mumkin:
1. Idrok kuchi, aqliy qobiliyat, aqliy rivojlanish testlari;
2. Faoliyatning turli sohalaridagi maxsus qobiliyat testlari;
3. Ta’lim, o'zlashtirish, akademik natija testlari;
4. Shaxsning alohida sifatlari(xotira, tafakkur, intellekt)ni aniqlash testlari.
Masalan, Veksleming mashhur IQ- «intellektni tashxislash», Gilfordning S-«Standartlashgan shkalalari», Amtxauyeming «Qiziqishlami baholash» kabi diagnostik testlari bunga misol bo’la oladi. O’tchovning metodik sifat taiablari Pedagogik diagnostikada «o'lchov» tushunchasi.
Pedagogik diagnostikada o'lchovning natijalari aniqlik va ishonchililik talablarigajavob berishi lozim. O'lchovning sifatiga quyidagi talablar qo'yiladi:
1) Ob’ektivlik.
2) Ishonchlilik.
3) Validlik (ingliz tilida: valid ahamiyatga ega, qadrli; rus tilida: pokazatelnost,
deystvitelnost, dostovemost).
Ob’ektivlik deganda o'lchov natijalari tadqiqotchiga bog'liq bo'lmagan tarzda baholanishi yoki bir necha voqea-hodisani tadqiqotchilaming shu masala yuzasidan deyarli bir xil xulosa chiqarishi tushuniladi. O'lchovni o'tkazish ob’ektivligi ta’lim jarayoni qatnashchilarining aynan bir xil sharoitda bo'lishini taqozo etadi. Ma’lumotlami tahlil qilishning ob’ektivligi alohida qiziqish uyg'otadi. An’anaviy baholash tizimida ma’lumotlami tahlil etishda ob’ektivlik past bo'ladi. Masalan, bitta yozma ishni turli о qituvchi turlicha baholaydi, ya’ni baho ob’ektiv bo'lmaydi.
Ishonchlilik deganda o'rganilgan u yoki bu aniq belgining ishonchlilik va aniqlik darajasi tushuniladi. «Agar biror belgi yuqori darajadagi aniqlik bilan o'lchansa, uning aks etish darajasi shkalada bitta yagona nuqtaga tushadi»1. demak, aniq va uncha aniq bo'lmagan o'lchov haqida gapirilganda quyidagicha misolni keltirish mumkin: masofa 4188 millimetmi tashkil qiladi, yoki masofa 4 metrga yaqinni tashkil qiladi O'lchovning ishonchlilik darajasi ishonchlilik koeffitsiyenti bilan aniqlanadi.
Validlik. O'lchov sifatining muhim metodik talablaridan bin validlikdir. Validlik haqiqatda ham o'lchash talab etilayotgan narsa o'lchandimi yoki boshqa narsa o'lchanganligini aniqlaydi. Test metodikasida validlikning to'rtta turi uchraydi:
-Mazmunning validligi;
-Natijaning validligi;
-Prognozning validligi;
-Kostruktiv validlik.
O'lchov sifatining yuqoridagi muhim uchta talabi bilan birga adabiyotlarda boshqa mezonlar (kriteriyalar) ham uchraydi. Linert quyidagi mezonlami keltiradi:
a) testning o'lchamli bo'lishi (normalangan testlar);
b) testning solishtirma bo'lishi (test o'zining egizagi, altemativi bilan taqqoslanadi);
v) testning tejamli bo'lishi;
g) testning foydali bo'lishi.
Umumiy o'rta ta’lim maktablari o'quvchilarini pedagogik tashxislashda, awalambor, o'qituvchi yosh davrlarining o'ziga xos xususiyatlarining qaysi jihatlanga alohida e’tiborini qaratishi kerak, qanday pedagogik diagnostika metodlari va metodikalaridan foydalanilsa pedagogik tizimni boshqarish samarali kechishi to'g'risida aniq tasawurga ega bo'lishi lozim. Shu sababli o'qituvchi maktabda pedagogik tashxis o'tkazganda o'quvchilaming tavsifiy belgilariga e ’tibor berish kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
