1-mavzu: Jismoniy madaniyat va sport bilan shug’ullanuvchilarning funksional holatining tavsifini aniqlash usullari va vositalari Reja

Indeks usuli: Oddiy matematik hisoblash orqali ba’zi bir antropometrik belgilarga qarab jismoniy rivojlanishni baholashga yordam beradi. Bir qancha kamchiliklari bo’lishiga karamasdan, indeks usullari murakkab bo’lmaganligi va qo’llash osonligi uchun keng qo’lamda qo’llab kelingan. Bu usul bilan jismoniy rivojlanishning ba’zi ko’rsatkichlari xaqida taxminiy muljallarga baxo beriladi. Masalan: tekshiriluvchini yoshi va bo’yini (L) e’tiborga olgan holda bo’lishi kerak bo’lgan og’irlikni (M) topish uchun quyida formuladan foydalanadi:
M = 50 + ( L- 150) x 0,75 + yosh –21 (erkaklar uchun),
4
M = 50 + (L - 150) x 0,32 + yosh -21 (ayollar uchun)
5
Og’irlik (M) va bo’y (L) orasidagi o’zaro bog’liqlikni Broks tavsiya etgan oddiy hisoblash orqali topish mumkin:
L = 155 – 165 sm bo’lganda, M = L - 100 (kg),
L = 166 – 175 sm bo’lganda, M = L - 105 (kg),
L = 175 sm dan yuqori bo’lganda, M = L - 110 (kg).


Ketle indeksi yoki og’irlik – bo’y indeksi. Bu usul bilan bo’yning har bir santimetriga qancha gramm og’irlik bo’lishi kerakligi aniqlanadi.
Tana og’irligi, gr
Bo’y uzunligi, sm
Og’irlikli (gr) bo’yga (sm) bo’lib topiladi, erkaklar uchun o’rtacha 370-400 gr sm ga aniq bo’ladi, ayollarda 325-375 gr. sm. Agar berilgan sondan ortiq chiqsa, u holda nima uchunligini aniqlash lozim: muskul hisobigami yoki teri osti yog’ qavati hisobigami, aniqlash kerak. Erkaklar uchun 350 g/sm, ayollar uchun esa 325 g/sm lardayepast bo’lgan ko’rsatkichlar tana og’irligining yetarli bo’lmaganini bildiradi. O’smir yigitlar uchun Ketle indeksi 325 g/sm, o’smir-qizlar uchun esa, 300 g/sm o’rtacha ko’rsatkich hisoblanadi.
Oxirgi paytlarda Xayot indeksi keng qo’llanilmoqda.
__O’TS, ml____
Tana og’irligi,kg
Bu indeks nafas olish apparatining funksional imkoniyatlari haqida ma’lumot beradi va UTS ni (ml) tana og’irligiga (kg) bo’lish orqali aniqlanadi, ya’ni har bir kg og’irlikka o’pkadagi qancha havo xajmi to’g’ri kelishi aniqlanadi. Masalan: tekshiriluchining tana og’irligi 70 kg UTS – 5600 ml.
Kuch indeksi: ma’lum bir mushak guruxlari kuchining rivojlanishini tana og’irligiga nisbati, kuch ko’rsatkichini og’irlikka bo’lib foiz ko’rinishida hisoblanadi.
Kaft kuchi (gavda kuchi), kg x 100%
Tana og’irligi, kg
Masalan: tekshiriluvchining o’ng kaft kuchi 60 kg, gavda kuchi 200 kg, tana og’irligi 70 kg.