1-mavzu. Jahon iqtisodiy tarixini o‘rganish yo‘nalishlari. Tayanch atamalar va iboralar

Iqtisodiy tarix kursining tuzilishi va davrlashtirish.
Eng murakkab muammolaridan biri bu iqtisodiy tarixni davrlashtirishdir. 
Hozirda iqtisodiy adabiyotlarda ikkita asosiy yondashuv mavjud: formatsion 
va sivilizatsion. 
Ilmiy-texnika inqilobi 
ta’sirida insoniyat tarixini davrlashtirishga turli xil 
yondashuvlar 
qo‘llanila boshlandi, masalan, industrlashtirishdan oldingi – 
industrial - postindustrial jamiyat (D.Bell, A.Turen va boshqalar); agrar 
– 
industrial - texnogen sivilizatsiya (O.Goffler). 
Tadqiqotlarning 
har bir yo‘nalishi real voqelikning faqatgina bir qismini 
o‘rgangan. 
Ko‘pchilik 
zamonaviy 
tadqiqotchilar 
hozirda 
mavjud 
nazariyalarning hech biri universallikka da
’vo qilolmasligiga, tarixni har 
qanday davrlashtirilishi ixtiyoriy ekanligi va bu borada bahslashish 
mumkinligi bilan rozilar
. Ko‘pgina nazariyalar tarixiy jarayonlardagi real 
tendensiyalarni namoyon qildi, lekin ishonarli bo‘lmadi, chunki boshqa 
tendensiyalar ustuvorlikka erishib baland keldi. 
Insoniyat 
jahon sivilizatsiyasining katta o‘zgarishlar yuz berish 
bosqichida turganligi sababli tarixiy voqealarga sivilizatsion yondashuv 
bo‘lishi tabiiydir. Bunda bir mamlakat emas, balki u yoki bu jamiyatning 
moddiy, g‘oyaviy, madaniy, diniy, ma’naviy belgilari yaxlitligicha uning e’tibor 
markazida bo‘ladi.
Bu yondashuv, birinchidan, zamonaviy insoniyatga bir qator ijtimoiy-
iqtisodiy, siyosiy, ilmiy-texnik va madaniy xususiyatlarning umumiyligi 
umuminsoniy manfaatlar va qadriyatlari jihatdan xosdir. Ikkinchidan, bu 
yondashuv asosida 
– G’arb sivilizatsiyasi mezonlari uning liberal-demokratik 
qadriyatlari va ilmiy-texnik rivojlanganlik darajasi yotadi. U alohida 
mamlakatlar, ularning iqtisodiyoti, ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlari va 
boshqalarini ri
vojlanishini batafsil o‘rganishga yordam beradi. 
Hozirga zamon qabul qilingan davrlashtirish 
qo‘yidagichadir:
4
1. qadimgi tarix (eramizdan avvalgi 100 minginchi yildan - V asrgacha),
2. 
o‘rta asrlar (V - XV asrlar),
3. yangi davr (XVI - XX asrgacha),
4. eng yangi davr (1914 yildan - hozirgacha).
Ushbu davrlashtirishni 
“Iqtisodiy tarix” kursiga moslashtirish zarur. Ilm-
fan taraqqiyoti, ta’lim, madaniyat zamonaviy jamiyatda yuqori ilmiy-texnika 
ishlab chiqarish darajasiga va butun iqtisodiyotga asoslanadi. 
O‘z-o‘zini nazorat qilishga oid savollar 
1. 
Iqtisodiy tarixning Iqtisodiy nazariya bilan bog‘liqlik jihatlarini yoritib 
bering. 
4
Хашимов П.З., Тураев Х.Н. Экономическая история. Т.: «Университет», 2003.- 
С.15.

---

2. 
“Burjuaziya tarixografiyasi” deganda nima tushuniladi? 
3. 
Tarixni iqtisodiy jihatdan davrlashtirishda nimalarga e’tibor qaratiladi?