1-mavzu. Jahon iqtisodiy tarixini o‘rganish yo‘nalishlari. Tayanch atamalar va iboralar

1.3. Iqtisodiy tarixning manbalari va tuzilmasi 
Xorijiy davlatlar iqtisodiy tarixining asosiy manbalariga moddiy, 
madaniy yodgorliklar va yozuvlar, qonunlar to‘plamlari, ma’muriy va yuridik 
hujjatlar, statistik ma’lumotnomalar kiradi. 
G‘arb iqtisodiyoti «burjuaziya tarixografiyasida marksizm bilan 
kurashning asosiy shakli» deb qabul qilingan edi. Uning faqatgina ba’zi 
yutuqlari tan olinardi xolos, masalan, yuqori tadqiqot texnikasi, manbalarni 
sinchiklab o‘rganishi, matematik metodlardan foydalanish va ba’zi boshqa 
metodlar.
Turli davlatlarning iqtisodiy tarixi muammolari ingliz, fransuz, nemis 
tarixografiyasi
da ko‘rilgan. 
Angliyada iqtisodiy tarixning asoschilaridan biri Arnold Toynbi
2
(1852-
1883 yy.) hisoblanadi
. Uning Buyuk Britaniyada sanoat to‘ntarilishi tarixi 
bo‘yicha ma’ruzalari muvaffaqiyat qozongan. Uning «XVIII asrda Angliyada 
sanoat to‘ntarilishi» (1884 y.) kitobida XVIII va XIX asr davomida Britaniya 
iqtisodiy tarixi 
bo‘yicha birinchilardan bo‘lib tadqiqotlar olib borilgan edi. 
A.Toynbi o‘zining jamoat faoliyatida ishchilar sinfi manfaatlarini himoya 
qilgani bilan shuhrat qozongan. U ijtimoiy qonunchilik, davlatning mehnat va 
kapitalga aralashuvi, korxonalardagi ixtiloflarni bartaraf etish tarafdori edi. 
Fransiya 
Fyustel de Kulanj Numa Deni (1830 
– 1889 yy.) Fransiya tarixini 
o‘rganishda ilmiy yondashuv asosida samarali faoliyat olib borgan. Uning 
asosiy ishi 
– «Qadimgi Fransiya ijtimoiy tuzumining tarixi» (1875-1892 yy.), 
unda muallif G‘arbiy Yevropada feodalizmning kelib chiqishini asoslab 
bergan, u antik davrdan o‘rta asrga o‘tishni oxirgi Rim imperiyasining 
qadamba-qadam almashinishi deb aytgan.
Fyustel de Kulanj shuni ta’kidlab o‘tdiki, Yevropa sivilizatsiyasining 
asosini faqat Rim jamoat institutlari tashkil qiladi va ularda umuman 
Germaniya qabilalarining hissasi bo‘lmagan, chunki u tarixiy faktlarga to‘g‘ri 
kelmas edi. U iqtisodiy, xususan 
agrar sohalarga katta e’tibor qaratgan, u 
2
Хашимов П.З., Тураев Х.Н. Экономическая история. Т.: «Университет», 2003.- С.7.

---

birinchilardan bo‘lib o‘rta asr Fransiya agrar tarixini o‘rgangan. U hujjatli 
materiallar bo‘yicha mashhur bilimdon bo‘lib, uning ko‘pgina asarlarida 
ixtiyoriylik va muayyan bir g‘oya majud edi.