1-мавзу. Хужалик юритувчи субъектларнинг таркибий тузилиши, ишлаб чикаришни ташкил килиш технологияси ва бухгалтерия хисобини юритишнинг ташкилий тизими

7-мавзу. Хужалик юритувчи субъектларда хужалик маблаглари ва улар манбаларини бахолаш.
Корхонаннинг хўжалик маблағлари.
Хўжалик жараёнида бажараётган функционал ролдига караб хўжалик маблағлари ишлаб чиқариш фазасидаги маблағлар, муомала фазасидаги маблағлар ва корхона айланишидан четлатилган маблағларга бўлинади.
1. Ишлаб чиқариш фазасидаги хўжалик маблағлари ўз навбатида меҳнат воситалари ва меҳнат буюмлари ва номоддий активларга бўлинади. Шундай қилиб, корхона активлари жорий активлар, инвестиция, мулк ва номоддий активларга бўлинади. Жорий активларга пул маблағлари, ишлаб чиқариш захиралари, дебитор қарзлар ва бир ичида ёки янада қисқа муддат ичида пул маблағларига айлантириш, сотиш мумкин бўлган бошқа активлар киради. Инвестицияга корхонанинг ишлатилмаетган, ушбу ҳисобот йили ичида пул маблағларига айлантириш мумкин бўлмаган активлар, сотиб олинган акциялар ва облигациялар киради. Инвестициялар ўзларининг характерларига караб, ўзок муддатли ёки қисқа муддатли активлар булиши мумкин. Мулкка корхонада ишлатилаётган ва бир йилда ортик муддат ичида корхонада ишлатилиши мулжалланган ушлаб куриш мумкин бўлган ўзок муддатли активлар, яъни асосий воситалар киради. Номоддий активларга корхона учун қийматга эга бўлган, лекин кўриб ёки ушлаб бўлмайдиган ўзок муддатли куйилмаларнинг объектлари, акциядорнинг мол-мулкидан акцияли жамиятнинг фойдаланиш хукуки ва бошқа хукуклар киради.
2. Муомала фазасидаги хўжалик маблағлари муомала буюмлари, пул маблағлари, ҳисоб-китоб қилишдаги маблағлар ва муомалага хизмат килувчи маблағларга бўлинади.
Муомала буюмлари хўжаликнинг ўзида фойдаланиш учун (мол тусини олмайди) ёки сотиш учун (мол тусини олади) хизмат қилади. Бунга меҳнат маҳсулотлари киради.
Ҳисоб-китобдаги маблағлар – бу бир корхонанинг иккинчисига бўлган қарзини акс эттиради. Муомалада қатнашувчи маблағларга шу фазада ишлатилаетган омбор бинолари, инвентарлар ва хоказолар хам киради.
3.Корхона айланишидан четлатилган маблағларга корхонанинг асосий фаолиятида хакикатда катнашмаётган, лекин маълум давр ичида унинг балансида ҳисобга олиб борилаетган маблағлар киради. Бундан ташкари уларга корхона хўжалик фаолиятини салбий натижаси ҳисобланган суммалар хам киради. Буларнинг биринчисига фойдадан давлат бюджетига ажратмалар, туловлар сифатида чегирилган маблағлар кирса, иккинчисига эса корхонанинг жорий даврдаги зарари киради.
III. Корхона айланишидан четлатилган маблағлар
1. Фойда ҳисобида четга жалб қилинган маблағлар.
2. Четга жалб қилинган хар хил маблағлар.
3. Курилган зарарлар суммаси. Хар бирининг қиймати 330 сумдан кам ёки хизмат қилиш муддати бир йилдан оз бўлган меҳнат воситалари кам бахоли ва тез ишдан чикадиган буюмлар деб аталади ва улар асосий воситалар таркибида эмас, балки айланма маблағлар таркибида ҳисобга олинади.Хар бир кам бахоли буюмнинг қиймати чегараси ишлаб чиқаришнинг ривожланиши билан ўзгариб туради. Масалан, 1934 йилнинг бошида қиймати 10 сумдан олинган меҳнат воситалари кам бахоли деб ҳисобланган булса, бу кўрсаткич 1936 йилдан бошлаб 200 сум, 1952 йилнинг 1 январидан 300 сум, 1956 йилнинг 1 декабридан бошлаб 500 сум, 1980 йилнинг июлидан 100 сум ва 1991 йилнинг январидан 300 сум қилиб белгиланган
IV. Айланишдан ташкаридаги маблағлар.
1. Фойда ҳисобидан четга жалб қилинган маблағлар.
2. Хар хил четга жалб қилинган маблағлар.
3. Курилган зарарлар суммаси.
Корхоналарнинг хўжалик маблағлари жойланишига караб асосий воситалар, номоддий активлар ва айланма маблағлар хамда айланишдан ташкаридаги маблағларга бўлинади. Айланма маблағлар ўз навбатида ишлаб чиқариш захиралари, ишлаб чиқариш ва муомала жараёнидаги маблағлар (тайер маҳсулотлар, пул маблағлари, бошқа корхоналар билан олиб бориладиган ҳисоб-китоблардаги маблағлар) ва бошқа маблағлардан иборат булади.Умуман олганда, моддий ишлаб чиқариш билан банд бўлган корхоналарнинг айланма маблағлари ишлаб чиқариш айланма фондалри ва муомала фондларидан иборатдир.