|
Демографик омилларга жаҳон аҳолисининг ўсиши, аҳолининг тўпланиши ва ҳаитининг ҳаракатчан стереотипига олиб келадиган урбанизация жараини киради. Йирик шаҳарлар аҳолиси жисмоний ва маънавий кучлар сарфларини тиклаш учун муҳитни ўзгартириш заруриятини кескин ҳис этишади. Умумий қардош тилга эга турли мамлакатлар халкларининг бир бирларига қизиқиши ошади, бу авваламбор тил тўсиғининг йўқлиги, тарих ва маданиятнинг умумийлиги билан боғланган.
Иқтисодий омиллар жаҳон иқтисодиитининг ривожланиши билан боғланган бўлиб, бу ерда товарлар ишлаб чиқариш билан таққослаганда хизматларни ишлаб чиқариш кўпайиши тамойили ва бунинг натижаси сифатида аҳолининг умумий истеъмолида хизматларни (шу жумладан туризм хизматларини) истеъмол қилиш улуши кўпайиши қузатилмоқда. Иқтисодий омилларга туризм тармоғида илмий–техник тараққиитининг жадаллашиши, аҳоли даромадларининг кўпайиши киради. Хорижий туризм моддий-техник базасининг ривожланиши, туристларни қабул қилиш ва хизмат кўрсатишнинг янги шаклларини яратиш туристик ҳаракатларини интенсивлашга, янги жойларнинг рекреацион соҳасига жалб этишга кўмак беради.
Ижтимоий омиллар - инсоннинг ҳаит шароитлари ва фаолияти билан боғланган омиллар. Халқаро туризмнинг ривожланишига ҳақ тўланадиган таътил давомийлигининг кўпайиши ҳамда йил давомида икки марта саиҳат (изда ва қишда) қилиш имконини берадиган таътилни икки бўлиш бевосита таъсир қилади. Туризмнинг ривожланишига пенсияга чиқиш ишини камайтириш ҳам кўмаклашади, бу эса уошиши ҳисобига учинчи ишда деб номланмиштуристларнинг пайдо бўлишига олиб келди.
Туризм тури мамлакат ики унинг минтақаси бюджетида молиявий натижаларни акс эттириш спецификаси билан боғланган. Мазкур аломатга кўра туризм шаклларида туризмнинг икки турини ажратишади: фаол ва пассив.
Мамлакатга хорижий туристлар ики мазкур минтақага маҳаллий туристларнинг келиши фаол туризм ҳисобланади. Фаол туризм мазкур мамлакат ики минтақага пул (валюта) олиб кириш омили бўлиб хизмат қилади.
Бир мамлакат фуқароларнинг бошқа давлатларга саиҳат қилиши ики туристларнинг мазкур мамлакат минтақасидан чиқиши пассив туризм ҳисобланади. Пассив туризм мазкур мамлакат ики минтақадан пул (валюта) ни олиб чиқиш омили ҳисобланади.
Саиҳатнинг асосий мақсадидан келиб чиқиб туризмнинг қуидаги турлари ажратилади: рекреацион, маърифий, илмий, амалий.
Рекреацион туризм – дам олиш, соғломлаштириш ва даволаниш мақсадидаги туризм. Бунда фуқароларнинг санаторийларда бўлиши (касаллик варақаси бўлган ва бўлмаган тақтирда ҳам) туризмга кирмайди, чунки мазкур ҳолда санаторий–касалхонанинг бир туридир. Одамларнинг дам олиш кунлари хордик чиқариш, хурсандчилик қилиш, спортбилан шуғулланиш мақсадида ҳаракат қилиши “ҳафта охири” туризми деб аталади.
Маърифий ики маданий туризм – муайян дастурга кўра тарихий–маданий диққатга сазовор жойлар ва ноиб табиий объктлар билан таниши мақсадида саиҳат қилишдир.
Илмий туризмда конгресслар, симпозиумларва ҳоказоларга ташриф буюриш устун бўлиб, бунда у одатда экскурсион сафарлар билан тугайди.
Саиҳатни ташкил этиш тавсифига кўра индивидуал, гуруҳли, уюшган ва ташабусскор (уюшмаган), стационар ва кўчма туризмга ажратишади.
Бир кишининг туманларни кўришт ўхташлар давомийлиги, итоқ шароитлари ва ҳоказолар таърифини ўз ичига олган шахсий режага кўра саиҳати индивидуал саиҳат деб аталади,худди ўша шароитларда ики туристик хўжалик юритувчи субъект режасига кўра одамлар гуруҳи (шу жумладан оиланинг ҳам) саиҳати гуруҳли туризм деб аталади.
Бир турист ики туристлар муайян муддатга олдиндан сотиб олинганйўлланма бўйича туристик хизматлар мажмуи билан таъминланади (турбазаларда, санаторийларда, дам олиш уйларида, курсовкалар бўйича дам олаитганлар). Уюшган туристларга туристик хизматларнинг бир қисминигина муайян муддатга сотиб олганлар ҳам киради (мисол учун, фақат овқатланиш учун курсовка).
Туристик хўжалик юритувчи субъект билан ўзаро ҳач қандай мажбуриятлар билан боғланмаган алоҳида турист ики туристлар гуруҳининг саиҳати ташаббускор (уюшмаган) туризм деб аталади.
Ташаббускор туризм – ҳаракатланишнинг фаол усулларини қўллаш билан туристлар томонидан ташкил этиладиган саиҳатдир.
Стационар туризм туристни туристик йўлланманинг бутун амал қилиш муддатида доимий жойлаштириш ўрни билан боғланган. Кўчма туризм – саиҳат билан боғланган туризмдир (круизлар, турлар).
Ижтимоий туризм – бу давлат томонидан ижтимоий эҳтиижларга ажратиладиган маблағлар ҳисобидан таъминланадиган саиҳатлардир.
Туристик йўлланмаларнинг интенсивлиги бўйича доимий в амавсумий туризм фарқланади. Туристик минтақаларга йил бўй ва нисбатан бир маромда борилиши доимий туризм деб аталади. Бу авваламбор машҳур цивилизация, маданият, соғломлаштириш марказлари учун хосдир: жаҳоннинг машҳур шаҳарлари, курортлар, ноиб минерал сув ва балчикларга эга бўлган жойлар.
Айрим минтақалар туристларни кўпроқ йилнинг муайян вақтида жалб этади. Бунда туризм мавсумий туризм хисобланади. Йилнинг факат муайян вақтида бориб кўриладиган туристик минтакалар (мисол учун, изда ики қишда) бир мавсумли туристик минтақалар сифатида тавсифланади. Йилнинг исталган вақтида (қишда ҳам, изда ҳам) бориб кўриладиган минтақалар икки мавсумли деб аталади. Мазкур туристик минтақани туристларнинг келиб кўриш мунтазамлигига қараб мавсумлар юқори даражада (яъни тўлиб кетган), сокин (ўртача даражада) ва жимжит (сокин, туристлар деярли келмайдиган) мавсумларга бўлинади.
Туристларнинг саиҳатда булиш давомийлигига қараб қисқа муддатли ва давомий туризмга ажратилади. +исқа муддатли туризм – саиҳат 3 суткадан кўп давом этмайдиган туризмдир.
Давомий туризм – саиҳат муддати уч суткадан ошадиган туризмдир. Саиҳатда бўлиш муддатидан келиб чичиқиб туризмнинг эҳтиижлари жиддии равишда ўзгаради.
Саиҳат вақтини муайян (доимий) йўналишда қисқартириш туристнинг транспорт таркибийлиги улуши (яъни унинг транспортга сарфлари) харажатларининг квпайишига олиб келади. Туристларнинг ишидан келиб чиқиб болалар, ишлар, катта ишлар туризми ажратилади.
Ҳамкорлик ҳилиш шаклига қараб туристик гуруҳлар билан валютасиз ва валютали алмашишни ажратиш мумкин. Валютсиз алмашиш муайян кунлар давомида кўрсатиладиган хизматларнинг тенглиги асосида туристик гуруҳларнинг ўзаро бориб келишларидан иборат. Валюта асосида шерикчилик туристик гуруҳларнинг хўжалик юритувчи субъектлар билан ҳамкорлик қилиш кўрсатиладиган хизматлар учун шериклар келишиб олган валютадаги тўловлар назарда тутади: қоидага кўра икки тарафлама битимларда бир кунлик комплекс хизмат кўрсатишнинг валюта қиймати белгиланади.
Халқаро туризмнинг урушдан кейинги амалиитида тез кўламларда парадорес ва таймшер ривожлана бошлади.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
