1-мавзу: Халкаро савдонинг назарий ва услубий асослари

Чет эл валютаси. Кўпчилик саихатчилар чет элга кетаитганда йўл чеклари ва ҳ.к. лардан ташкари накд пул олиб кетадилар, чунки улар тунда ики байрам ва дам олиш кунларида етиб борсалар, йул чекларини нақд пулга алмаштириш имкони булмайди. Шунинг учун банклар ҳар қандай чет эл валюталарини сотадилар. Агар қандайдир чет эл валютаси камроқ тарқалган бўлса, уни банкнинг валюта савдоси бўлимига буюртма қилиш мумкин.

Лекин ҳамма давлатларга ҳам чет эл банкнотлари ва тангаларини эркин олиб кириш ва олиб чикиш рухсат берилмаган. Бу шуни англатадики банк баъзи бир жойларга валютани етказиб бера олмайди ва валютани олиб кириш ва олиб чикишда баъзибир чеклашлар мавжуд булади. Валюта алмаштириш билан шугулланувчи шахс бундай чеклашлар хакида мижозга маълумот бериши керак . Буюк Британияда валюта чегараланиши 1979 йилгача мавжуд булган, кейинчалик эса бу бекор килинган. Европа Иктисодий Хамкорлиги уз чегараси орасида валюта чегараланишларини олиб ташлаш буйича уз олдига максад куйди.

Тангаларни алмаштириш одатда амалга оширилмайди, чунки уларга ишлов бериш банкнотларга қараганда қимматрок туради.


Чет эл валютасини олишнинг афзалликлари:

1. Кўп ташриф буюриладиган давлатларнинг валютасини қийинчиликсиз олиш мумкин.

   
   

2. Бирон бир давлатга етиб келиш билан валютани ишлатиш мумкин, банк очилишини кутиб ўтирмай. Барча харидларни нақд пулга қилиш мумкин, чунки четроқ жойлашган худудларда бошқа тўлов усулларини ишлатиб бўлмайди.

   
   

Чет эл валютасини олишнинг камчиликлари:

1. Йўқотиб қўйиш ики ўғирлатиб қўйиш хавф-хатари юз бериши мумкин.

   
   

2. Кетиш олдидан валютани фунт стерлингда тўлаш керак бўлади

   
   

3. Агар валюта кўп миқдорда олиб чиқиб кетилаитган бўлса, у кўп жой эгаллаши мумкин.

   
   

4. Кам ташриф буюриладиган давлатлар валютасини олишда қийинчилик бўлиши мумкин.

   
   

5. Бир қанча давлатларга саихат қилинса шунча хил валюталарни олиб ўтиш керак бўлиши мумкин.

   
   

6. Кетишдан олдин валюталарни банкдан олиш шарт.

   
   

7. Валюталарни олиб ўтишда валюта чегараланишлари мавжудлиги сабабли қийинчиликлар келиб чиқиши мумкин.

   
   

Йўл чеклари. Йўл чеклари кенг тарқалган бўлиб, улар валюта банкноталарига нисбатан кам жой эгаллайдилар. “Томас Кук” йўл чекларини ишлатиш бўйича пионер эди ва хозирги кунда “Мидленд Бзик” банкининг филиали бўлиб ҳисобланади. Бундай чеклар фунт стерлингларда чиқарилиши мумкин ики Буюк Британиянинг банкларида кўрилиш жамиятларида почта Бошқарувида ва телеграфларида бошқа асосий бўлган валютада чиқарилиши мумкин. Бошка валюталарда хам чеклар берилиши мумкин, лекин одатда 3 банк гурухларидан бири, яъни “Американ Экспресс”, Виза” ва “Мастеркард” бундай чекларни чикаради ва сафарга отланувчи уларга имзо куйиши керак,уларни тартиб ракамларини урнатиб чеклар ишончли жойда эканлигига ишонч билдиришлари керак, чунки акс холда йукотиш ики угирлик содир булган такдирда улар уз пулларини кайтариб ололмайдилар. Агар чек берилиш шартлари ҳақиқатда бузилмаган бўлса, чек берувчи 24 соат ичида тўлаб бериши керак. Саихатчи йўл чекларини бўйича нақд пул олмоқчи бўлса, у банкга бориб кассада чекларга имзо қўйиши керак. Бу имзо эса биринчи имзо билан текширилади. Шундай йўл билан фақатгина чекнинг эгасигина олиши мумкин. Баъзи бир меҳмонхоналарга ва дўконларга чек билан тўлаш рухсат этилган, лекин бу хали кенг тарқалмаган.

А+Шда фунт стерлингдаги йўл чеклари хатто банклар томонидан ҳам кабул қилинмайди. Лекин А+Ш долларидаги йўл чеклари шундай кенг тарқалганки, баъзи пайтларда у нақд пул ўрнига ўтиши мумкин. Саихат сўнгида ишлатилмаган фунт стерлингдаги йўл чеклари мижознинг жорий ҳисоб рақамига ўтказилиб юборилади.

Йўл чекларнинг ижобий томонлари:

1. Йўл чекларини онсон олиш мумкин.

2. Фунт стерлинг ики бошқа валюта танлаш имкони.

3. Улар олиб юриш учун ишончли ва қулайдур.

4. Инкассация қилишда улар кенг тарқалгандир.

5. Агар улар йўқотиб ики ўғирлатиб қўйилса, улар бўйича дарҳол тўлов амалга оширилиши мумкин.

Йўл чекларининг камчилиги:

1. Йўл чекларини нақд пулга алмаштириш банкларда амалга оширилиши сабабли, банкларнинг ишлаш вақти бўйича муаммолар келиб чиқиши мумкин.

   
   

2. Йўл чекларига товар ва хизматларни харид қилиб бўлмайди. Шу туфайли банкга бориш учун ҳам вақт кетиши мумкин.

3. Йўловчи ўзида йўл чекларининг серия рақамларини изувини сақлаши керак, йўл чеклари йўқотиб қўйилган тақдирда у бўйича тўловни олиш учун.

4. Тўлов сафар олдидан амалга оширилиши керак.

5. Чек берилаитган пайтда комиссион тўловлар тўланади.

6. Улар сафар олдидан банкдан олиниши керак.

Кредит карточкалари. Юқорида айтиб ўтилгадек, кредит карточкалари билан операция қилувчи барча Британия компаниялари қуйидаги икки халқаро гуруҳга тегишлидир:

“Виза” (“Барклейкард”, “Транскард”) ва “Мастеркард” (“Аксесс”). Бу шуни англатадики Британия кредит карточкалари бутун дунида товар ва хизматлар харид қилиш учун маҳаллий валютада ўтиши мумкин.

Саиҳатчи шунингдек нақд пулни шу гуруҳга тегишли банклардан олиши мумкин, лекин кредит карточкалари берувчи компаниялар хизмат учун тўловлар олиши мумкин. Фоизлар қўйилган вақтдан бошлаб олиниши мумкин, агар кредит карточкаси харид учун эмас нақд пул олиш учун ишлатилаитган бўлса кредит карточкалари орқали чет эл валютасини ики йўл чеклари ҳам олиш мумкин ва бу бўйича харажатларни кредит карточка бўйича қилиш мумкин.

Кредит карточкаларининг чет элда ишлатишнинг ижобий томонлари:

1. Олдиндан хеч қандай келишувлар тузилмайди.

2. Олдиндан тўловлар тўланмайди.

3. “Виза” ва “Мастеркард” карточкалари миллионлаб савдо марказларида қабул қилинади, шунинг учун банкга ҳам кам борилади.

4. Ташриф буюриш вақтига қараб товар харид қилинаитган пайтда фоизсиз кредит олиниши мумкин.

5. Саихатчи фақат бир жойда унча катта бўлмаган карточкани сақлаши керак.

6. Кредит карточкасини барча ташриф буюриладиган давлатларда ишлатиш мумкин.

7. Кредит карточкасининг компанияси бошқа туризм хизматларини кўрсатиш мумкин.

8. Кўзда тутилмаган харидлар қилиниши мумкин.

Кредит карточкасини чет элда ишлатишнинг камчиликлари:

1. Кредит карточкаси бўйича бўнаклар олиш қимматига тушиши мумкин.

2. Шарқ давлатларида ики ривожланаитган давлатларда кредит карточкалари умуман қабул қилинмаслиги мумкин.

3. Кредит карточкаларининг компаниялари тўлов гувоҳномаси ишлаб чиқилмагунча қиймати ноаниқ бўлиб қолади.

4. Ҳисобламай пул ишлатиш натижасида, қарзлар билан ҳисоблашишга тўғри келади.

Тўлов карточкалари. Тўлов карточкалари худди кредит карточкалари сингари тўлов воситаси сифатида кенг қўлланилади, лекин кредитлаш манбаларини таклиф қилмайди, чунки ҳар бир ҳисоблар бўйича ҳар ойнинг охирида ҳисоблаш керак бўлади. Бундай карточкаларга мисол қилиб “Райнерс Клаб” ва “Американ экспресс” компанияларини келтириш мумкин. Ижобий ва салбий томонлари худди кредит карточкалари сингаридир. Бўнакалар нақд пулда олиниши мумкин.

Чет элга пул ўтказмалари. Чет элга пул ўтказишнинг турли хил усуллари мавжуд:

• Унча катта бўлмаган пуллар миқдорини почта бошқаруви агентликлари ва телеграф орқали ики халқаро банк орқали ўтказиш мумкин.

  
  

• Банк траттаси – бу банк томонидан ўзининг чет элдаги ҳисобига изилган чеки бўлиб ҳисобланади. Тратталарни асосан фирмалар чет элдаги сотиб олинган товар ва хизматлар учун тўлов воситасида ишлатадилар. Бу саихатчилар учун қулай эмас, уларни ишлатиш узоқ вақт талаб этади.

  
  

• Почта ўтказмаси – бу бир банк томонидан чет элдаги банкга бирор бир суммани тўлаб бериш тўғрисидаги тўлов топшириқномаси бўлиб ҳисобланади. Бу авиакомпания орқали юборилади.

  
  

Агар мижоз бўнака тўловни чет эл мехмонхонасига ики яна кимгадир амалга ошириш керак бўлса, у қуйидаги йўллар билан амалга ошириши мумкин.

• Почта ўтказмаси. Мижоз чет элдаги олувчининг банк реквизитларини билиш керак.

  
  

• Халқаро ўтказма. У почта ўтказмасига қараганда арзонроқ.

  
  

• Банк траттаси.

  
  

+исқа муддатли туризм хизматлари. Клиринг банклари саихат ва татилларини суғурта қилишда суғурта брокерлари сифатида қатнашадилар. Банклар суғурта полисларини таклиф қилиш билан бирга, бошқа шу сохадаги фирмалар билан рақобатлашадилар. Туризм бизнесида қатнашадиган банклар:

• Уларда ўз бўлим ва пунктларида автоматлаштирилган пул ўтказишларнинг воситалари мавжуд.

  
  

• Саихатчиларга маслаҳатлар берадилар ва чет элда паспорт, виза ва кўча йўл ҳаракати қоидаларини эслатиб ўтадилар.

  
  

• Бизнесменларга чет элдаги бозорлар ҳақида ахборотлар берадилар ҳамда турли хил танишувларни ташкиллаштирадилар.

  
  

• Саихатчилар қайтиб келганда сўнг йўл чеклари бўйича тўловларни амалга оширадилар.