1 Мавзу. Халқаро менежмент фанининг назарий асослари

3.4. Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида ТМК лар фаолияти
Ҳозирги вақтда ТМКнинг дунёга тарқалиши ва уларнинг жаҳон иқтисодиётига таъсири жуда юқори. XXI асрнинг бошига келиб 500 мингга яқин ўз хорижий филиалларини бошқараётган 60 мингдан кўп компаниялар рўйхатдан ўтган. ТМКнинг қўл остида хусусий ишлаб чиқариш фондларининг тахминан 30 %, халқаро савдонинг 50 %га яқини мужассамланган. Трансмиллий корпорациялар томонидан жаҳон бозорларидаги деярли бутун хом-ашё савдоси, шу жумладан буғдой, кофе, жўхори, ўрмон материаллари, тамаки, темир рудаси жаҳон савдосининг 90 %, мис ва бокситнинг 85 %, чой ва қалайнинг 80 %, банан, табиий каучук ва хом нефтнинг 75 % назорат қилинади. Улар ҳиссасига илм-фан ва техника соҳаларида патентланган ва тадбиқ этилган барча янгиликларнинг 80 % тўғри келади.
ТМКнинг умумий валюта заҳираси жаҳоннинг барча марказий банкларининг биргаликдаги заҳирасидан бир неча баробар кўп. Хусусий секторда бўлган пул миқдорининг 1-2%га силжиши исталган иккита миллий валюталарининг ўзаро паритетини ўзгартиришга қодир.
Халқаро компаниялар бутун дунёни ягона бозор деб қарашади, кўпчилик мамлакатларда тадбиркорлик фаолиятини амалга оширадилар, хорижий сармоялар локомотиви бўлиб қатнашадилар ва миллий чегаралардан қатъий назар стратегик қарорлар қабул қиладилар.
90-йилларнинг охирида ТМКлар орасида хорижий активларнинг қиймати бўйича биринчи ўринда “Ройял Датч Шелл” инглиз-голланд концерни турар эди. Бундан ташқари йирик ТМКнинг биринчи ўнлигига 5 та америка компаниялари, 2 та япон, 1 та ГФР, 1 та Швейцария компанияси кирар эди. 1995 йилда дунёнинг нисбатан қудратли 100та ТМКлари рўйхатида илк маротаба ривожланаётган мамлакатлардан чиқувчи “Деу Корпорейшн” (Жанубий Корея) ва “Петролеус де Венесуэла”лар пайдо бўлишди.
ТМК фаолияти унумдорлиги 3та манбага асосланган:
1.Ҳар хил мамлакатларда табиий ресурсларга, йирик капиталга ва фан-техникада янгилик киритиш бўйича мутлоқ кўпчилик патентларга эгалик қилиш;
2.Бутун дунё бўйича табиий ресурслар, унумдор ерлар, қулай иқлим ва арзон ишчи кучининг оптимал комбинацияси билан фирмаларнинг жойлашиш устунликларидан фойдаланиш;
3.Интернационал ишлаб чиқаришни ташкил этишда, халқаро маркетинг тамойилидан фойдаланиш билан бутун дунёда катта талабга эга янги товарлар ва хизматларни ишлаб чиқаришда халқаро менежмент тажрибасидан фойдаланиш;