1-мавзу. Давлат ва ҳУҚУҚ назариясининг предмети ва методлари мавзунинг асосий йўналишлари

3) хусусий методлар: социологик, қиёслаш, статистик,
мантиқий ва бошқалар;
4) хусусий-ҳуқуқий методлар: формал юридик, қиёсийҳуқуқий, ҳуқуқий моделлаштириш ва бошқалар.
Давлат ва ҳуқуқ назариясининг методлари унинг предмети билан
чамбарчас боғлиқдир. Агарда фаннинг предмети у нимани ўрганади
деган саволга жавоб берса, метод (усул)лари эса қандай ўрганилиши
ҳақидаги саволга жавоб беради.
Фаннинг усули асосида унинг предмети ётади, чунки назариясиз
усул предметсиз қолади, фан эса – мазмун ва моҳиятсиз ҳисобланади.
Назария ва метод бир пайтда юзага келган. Давлат ва ҳуқуқ назарияси
давлат ва ҳуқуқ ҳодисаларини ўрганиш учун ўзининг хусусий
методларини ишлаб чиқади, лекин шу билан бирга ижтимоий ва табиий
фанларнинг умумий усулларни ҳам қўллайди.
Фалсафий қонун ва категорияларга бевосита боғланиб кетадиган
усуллардан бири – мавҳумлик (абстракт)дан аниқликка ва аниқликдан
мавҳумликга ўтиш усулидир.
Шунингдек, давлат ва ҳуқуқ ҳақидаги ҳодисаларни ўрганишда
тарихий усул ҳам қўлланилади. Чунки фан давлат ва ҳуқуқнинг
илдизини билиш учун тарихий анъаналарни билиши зарур бўлади.
Давлат ва ҳуқуқни ўрганишнинг яна бир усули тизимли усул
ҳисобланади. Давлат ва ҳуқуқ моҳиятига, тузилишига кўра – мураккаб
тизимли ҳодисадир.
Юқоридаги усулларнинг барчаси умумилмий усуллар жумласига
киради.
Давлат ва ҳуқуқ назарияси хусусий илмий методлардан ҳам
фойдаланади. Бу методларга қуйидагилар киради: формал-мантиқий;
формал-юридик; қиёслаш; давлат ва ҳуқуқни моделлаштириш;
социал-эксперимент ва бошқалар.
Формал-мантиқий усул – давлат ва ҳуқуқ объектининг моҳиятини,
асосий мазмунини назарий шаклда, мавҳумлик ва мантиқий
қонуниятларга асосан ўрганади.
Формал-юридик усул – ҳуқуқ номаларини ва ҳуқуқнинг ички
тузилишини ўрганади, ҳуқуқнинг шакллари ва манбаларини таҳлил
қилади. Умуман, бу усул давлат ва ҳуқуқнинг табиатидан келиб чиққан
ҳолда давлат ва ҳуқуқнинг феноменини очиб беришга ва маълум
тизимга солишга ёрдам беради.
Қиёслаш усули орқали давлат ва ҳуқуқ ҳақидаги ҳодиса ва
қарашлар (фикрлар) қиёслаб ўрганилади.
Давлат ва ҳуқуқни моделлаштириш усулининг моҳияти шундаки,
турли давлат ва ҳуқуқ ҳодисалари ўртасида маълум бир ўхшашлик
мавжудлиги боис улардан бирининг хусусий белгилари (модели)ни
ўрганган ҳолда бошқалари ҳақида етарлича фикр юритиш мумкин
бўлади.
Социал-эксперимент усули – давлат ва ҳуқуққа доир бирор норма
қўлланишининг мақсадга мувофиқлигини тажриба (эксперимент) йўли
билан муайян ҳудудларда синаб кўриш.