|
1. Lizing obyektining yetkazib berilishi;
2. Lizing to‘lovlarining amalga oshirilishi.
3 2
1
2
Lizing beruvchi
Lizing oluvchi
Lizing oluvchi (I) ва
Lizing beruvchi (II)
3. Lizing beruvchi(I)ni ruxsati bilan lizing obyekti Lizing oluvchi(II)ga yetkazib beriladi.
3.4-rasm. Qo‗shimcha lizing sxemasi
Xalqaro miqyosda «dabl-dipping» nomini olgan (double dipping), sublizing
kelishuvlarini qo‗llash asosida ikki yoki undan ortiq davlatlarning soliq tizimidagi mavjud
imtiyozlar kombinatsiyasiga erishiladi. Masalan, 80-yillar boshlarida shu sxema asosida AQSh
uchun Buyuk Britaniyadan samolyotlar olingan edi. Bu shartnomaning samarali bo‗lishi Buyuk
Britaniyada lizing beruvchi mulk huquqiga ega bo‗lsa va AQShda esa lizing beruvchi egalik
qilish huquqiga ega bo‗lsa, soliq imtiyozlaridan foyda ko‗proq bo‗lishi bilan bog‗liqdir. Ushbu
o‗ziga xos tomonlar hisobga olingan holda lizing kelishuvi quyidagicha tashkil etildi.
Buyuk Britaniyadagi lizing kompaniyasi samolyotlarni sotib oladi (mulkdorlik huquqi)
va ularni lizing asosida Amerika lizing kompaniyasiga taqdim etadi (egalik qilish huquqi). U esa
o‗z navbatida samolyotlarni mahalliy aviakompaniyalarga lizing sharti bilan taklif etadi. Bunday
turdagi bitimlar turli davlatlar o‗rtasida tuzilishi mumkin. Huddi shunday sxema asosida 80-
yillarda «Pan America» o‗zining aerobuslarini Frantsiya va AQSh o‗rtasidagi «dabl dip»
bo‗yicha moliyalashtirgan.
Ko‗pincha lizing kompaniyalari soliqdan yutish maqsadida o‗z filiallarini imtiyozli
soliqqa tortish joylari (offshor hududlar)da ochadilar.
Operativ lizing (operating lease)- uskuna (mulkiy huquqlar) ni me‘yoriy xizmat
davridan kam muddatga berilishidir. Shu munosabat bilan bir shartnoma bo‗yicha lizing
to‗lovlari mulkning to‗la qiymatini qoplay olmaydi. Lizing beruvchi mulkni bir necha marotaba
ijaraga berishga majbur bo‗ladi va mulkka talab bo‗lmagan taqdirda, uning lizing obyekti qoldiq
qiymatini qoplash bo‗yicha qaltisligi ortib boradi. Shuning uchun operativ lizing stavkasi
moliyaviy lizingdagiga nisbatan yuqori bo‗ladi.
Operativ lizingning o‗ziga xos quyidagi belgilari mavjud:
shartnoma muddati mulkni xizmat qilish muddatidan kamroq bo‗lib, oqibatda lizing beruvchi
mulk qiymatini bitta shartnoma tushumlaridan qoplay olmaydi;
mol-mulk ko‗p marotaba lizingga beriladi;
lizingga ariza bo‗yicha olingan mol-mulk emas, balki lizing kompaniyasida mavjud bo‗lgan
mulk beriladi. Boshqacha qilib aytganda, lizing kompaniyasi mulkni sotib olar ekan, undan
kim foydalanishini aniq bilmaydi. Shu sababli operativ lizingga ixtisoslashgan lizing
kompaniyalari lizing mulki - yangi mulk, hamda foydalanishdagi mulk bozorlarining
kon‘nyukturasini yaxshi bilishlari kerak;
lizing bitimi ikki tomonlama xarakterga ega bo‗ladi (lizing beruvchi - lizing oluvchi);
texnik xizmat ko‗rsatish, ta‘mirlash va sug‗urta qildirish kabi majburiyatlar lizing
kompaniyasi zimmasida yotadi;
agar mulk kutilmagan holatlar tufayli foydalanishga yaroqsiz bo‗lib qolsa, lizing oluvchi
shartnomani bekor qilishi mumkin;
mulkning tasodifan nobud bo‗lishi, yo‗qolishi, buzilishi kabi qaltisliklar lizing beruvchining
zimmasida bo‗ladi;
operativ lizingda moliyaviy lizingga qaraganda lizing to‗lovlari yuqoriroq bo‗ladi, chunki
lizing beruvchi, masalan, qayta lizingga berish uchun mijoz topilmasligi yoki mulkning
buzilishi, nobud bo‗lishi bilan bog‗liq qo‗shimcha qaltisliklarni hisobga olishi lozim;
shartnoma muddati tugagandan keyin mol-mulk, odatda, lizing beruvchiga qaytariladi.
Lizing oluvchi o‗z xohishiga ko‗ra yangi shartlar asosida shartnoma muddatini uzaytirishi va
xatto mulkni sotib olishi mumkin.
Operativ lizing transport, qurilish, qishloq xo‗jaligi sohalari va boshqa sanoat
tarmoqlarida keng qo‗llaniladi.
Operativ lizing bo‗yicha shartnoma munosabatlari O‗zbekiston Respublikasi Fuqarolik
Kodeksining maxsus moliyaviy lizingga tegishli 587-599-bandlarining 6-paragrafidan tashqari,
«Mol-mulk ijarasi» 34-bob, 535-599 bandlari bilan, hamda 1991 yil 19 noyabrda qabul qilingan
«Ijara» haqidagi qonun (26.05.2000y. da o‗zgartirish va qo‗shimchalar kiritilgan) bilan tartibga
solib turiladi.
Shunday qilib, operativ lizing barchaga ma‘lum bo‗lgan ijaradir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
