1-мавзу Ахлоқшунослик фанининг тадқиқот доираси, мақсади ва вазифалари.Ўрта асрлар мусулмон шарқи, янги давр Европа ахлоқшунослиги. Режа

Энг маьлум ва машҳур тамойил, бу – ватанпарварлик. 
У инсоннинг 
ўз Ватанига муҳаббатини, уни асраб-авайлашга бўлган иштиёқини 
англатувчи ахлоқий тушунча. Уни кўпинча Ватан душманларига қарши 
маьнавий-мафкуравий қурол сифатидагина талқин этадилар. 
Аслида 
эса, бу 
тамойилнинг 
қамрови 
анча 
кенг – у 
инсонпарварликнинг нисбатан муайянлашаган шакли. У, энг аввало, ўз 
ватандошлари эркини асраш учун кураш, инсон озодлиги йўлидаги хатти-
ҳаракатлардир. Ватан ҳимояси, бу – инсон ҳимояси, миллат ҳимояси. Лекин 
бу ҳимоя, юқорида айтганимиздек, фақат жанг майдонида эмас, балки барча 
соҳаларда 
намоён 
бўлади. Ҳар 
бир 
соҳада 
Ватан 
эришган 
муваффақиятлардан қувонч, муваффақиятсизликлардан қайғу ҳиссини туюш, 
Ватан билан ғурурланиш, унинг ҳар бир қарич ери, биносининг ҳар бир 
ғиштига, қадимий обидаларига, илм-фан ва саньатдаги ютуқларига меҳр 
билан қараш, уларни кўз қорачиғидек асраб-авайлаш – булар ҳаммаси 
ватанпарварликдир. 
Ҳозирги пайтда ёшларимизда ватанпарварлик туйғусини тарбиялаш, 
уларни Ватан маъносини теран англаб етишга ўргатиш, ватанпарварлик – 
юксак ахлоқий тамойил, бу – миллатпарварлик. У маьлум маънода, 
ватанпарварлик тамойилининг янада муайянлашган шакли. Зеро миллатни 
севиш кенг маънода Ватанни севиш дегани. Ватансиз миллатнинг бўлиши 
ёки расмона эркин ва бахтли яшаши мимкин эмас.
Лекин 
миллатпарварликни 
миллатчилик 
билан 
қориштириб 
юбормаслик лозим. Миллатчилик ўз миллатини ажратиб олиб, унга буюклик 
мақомини беришга интилиш бўлса, миллатпарварлик, бошқаларни 
камситмаган ҳолда, ўз миллати равнақи учун кураши, бу йўлда, лозим бўлса, 
ўз ҳаётини ҳам фидо қилиш демакдир. У инсонпарварлик билан ҳам 
чамбарчас боғлиқ. Чунки ўз миллатини чин дилдан севмаган одам хеч қачон 
бошқа миллатларни сева олмайди. 
Асл миллатпарвар – миллий ўзлигини англаб етган инсон. У ўз 
миллати билан фахрланади, ўз миллати билан бутун жаҳоннинг 
фахрланишини истайди. Чунончи, Навоий дўппи билан тўн кийган ўзбекни 
ҳар қандай шоҳ жамолидан афзал кўради : 
Шоху тожу хильатеким, мен томоша қилғали
 
 
Ўзбеким бошида қалпоқ, эгнида шардоғи бас 
Лекин Навоий шу фахрланиши, ғурурланиши баробарида ўзгаларга 
кибр билан қараган эмас, аксинча, ўзга тил вакили бўлмиш Жомийга бағоят 
ҳурмат-иззат кўрсатиб, унга, пирим деб қўл берган.
Аслида миллатпарвар инсонларнинг умри миллатнинг умри каби 
мангудир. Миллат йўлида ўз жонини тиккан Мунаввар қори, Беҳбудий, 
Фитрат, Чўлпон сингари минглаб фидоийларни ҳам ҳалқимиз ҳеч қачон 
унутмайди.

---

52 
Шунингдек, тинчликпарварлик, жўмардлик 
сингари 
ахлоқий 
тамойиллар ҳам инсоният ҳаётида муҳим аҳамиятга эга. Чунончи, 
тинчликпарварлик урушнинг, қон тўкишнинг ҳар қандай кўринишини инкор 
этади. Баъзи улуғдавлатчилик ва буюкмиллатчилик руҳи ҳукмрон бўлган 
жамиятларда тинчликпарварлар қувғин қилинади, турмаларга ташланади. 
Лекин улар ўз тамойилларидан ҳеч қачон қайтмайдилар. Улар инсониятни 
барча бахсли масалаларини тинч йўл билан ҳал қилишга чақирадилар, Ер 
юзида тинчлик ўрнатиш учун тинимсиз кураш олиб борадилар. Жўмарлик 
тамойили эса Шарқда қадимдан мавжуд. Оврўпада уни альтруизм номи
билан Огюст Конт илмий муомалага киритган. У кишида ўз қавмдошига 
ачиниш ҳиссидан, унга бахт ва фаровонлик тилаш туйғусидан келиб чиқади, 
моҳиятан беминнат ҳайрияга асосланади. Бундан ташқари, бизнинг миллий 
ахлоқшунослигимизда ўзбекчилик, меҳмондўстлик каби тамойиллар мавжуд. 
Улар миллатимизнинг энг яхши аньаналарига садоқат туйғусидан келиб 
чиқади ва ўзбек кишисига хос бағри кенглик, дўстга, меҳмонга борини 
бағишлангандек фидоийлик хусусиятларини ўзида мужассамлаштиради. 
Айни пайтда, бу тамойилларни суистеьмол 
қилиш ҳоллари ҳам ҳозирги 
пайтда тез-тез учраб туради. Шунга қарамай, ўзбекчилик ва меҳмондўстлик 
тамойиллари халқимизнинг ўзига хослигини таъкидлайди. Жаҳоннинг жуда 
кўп халқлари бу тамойиллар эгаси бўлмиш ўзбек миллатига доимо эҳтиром, 
ҳавас ва ҳайрат билан миннатдорчилик билдиради.
Инсон ҳаётида ахлоқий меьёрлар ҳам катта аҳамиятга эга. Улар 
тамойилларга нисбатан анча содда, умумлашган, тор қамровли. Уларни 
кундалик ҳаётимизда маьлум ахлоқий тамойилларнинг амалга ошиш 
мурватлари ҳам дейиш мумкин, улар ҳалоллик, ростгўйлик, ҳушмуомалалик, 
боодоблик, камтарлик сингари меьёрлар айниқса, диққатга сазовор. Шуни 
ҳам айтиш керакки, ҳалолликни унинг дастлабки тор диний мазмунида-қайси 
таом ҳаром-у, қайсини ҳалол, деган маънода тушунмаслик лозим. У 
аллақачон умуминсоний маъно касб этган меьёрга айланган. Ҳалоллик, 
ростгўйлик виждон тушунчаси билан боғлиқ, инсоннинг ўзгага 
муносабатини ўзига муносабатидек соф бўлишини талаб этувчи 
меьёрлардир.