1-мавзу Ахлоқшунослик фанининг тадқиқот доираси, мақсади ва вазифалари.Ўрта асрлар мусулмон шарқи, янги давр Европа ахлоқшунослиги. Режа

Ҳушмуомалалик 
ва 
одоблилик
қўполликнинг, кибр-ҳаво, 
мақтанчоқлик, кеккайиш ва атрофдагиларни менсимасликнинг тескариси 
сифатида майдонга чиқади. Ҳушмуомалалик – бу кишиларга бўлган ички 
ҳурматнинг ташқи аломатларидир. Ҳушмуомалалик сиполик ва мулойимлик 
билан ҳамоҳанг бўлиши, деярли сезилмаслиги керак. Бу эса одоблилик 
ҳисобланади. Ҳушмуомалалик ва одоблиликнинг кўринишларидан бири 
яхши манерага эга бўлишдир. Манералар – (манера французча-усул, ҳаракат 
тарзи) – ўзини тутиш усули, хулқнинг бошқа кишиларга муомала қилишнинг 
ташқи шакли, шахснинг ўзини муносиб равишда тута билишида, яъни 
конкрет вазият (ишда, жамоат жам жойларда, уйда меҳмондорчилик ва 
ҳоказо) га мос тарзда ҳайриҳоҳлик, боодоблик ва эҳтиром кўрсатишида 
намоён бўлувчи этикет элементларидир. Агар менера инсон ички 
маданиятининг ташқи кўриниши бўлса, одоблилик – тарбия кўрганлик ёки 

---

53 
кўрмаганликнинг конкрет шаклда намоён бўлиши, меьёрни, чегарани, 
мувофиқлик ва номувофиқликни билишдир. Инсоний муносабатларнинг 
серқирралиги ва мураккаблиги туфайли ҳушмуомалалик ва одоблилик баьзан 
самимий очиқ чеҳралилик, баьзан эса зарурий вазминлик, баъзида бирмунча 
совуққон муомала тарзида кўриниб ранг-баранг эмоционал бўёққа эга 
бўлади. Лекин ҳушмуомалалик ва одоблиликнинг турлича эмоционал 
кўриниши киши қадр-қимматини ерга уришга қаратилмайди. 
Ҳушмоуамалалик 
ва 
одоблилик 
хулқ 
меьёрлари 
сифатида 
ҳушомадгўйлик ва тилёғламачиликка ҳеч бир алоқаси йўқ, ҳушмуомалалик 
ва одоблилик кишининг маьнавий маданиятини акс эттиради : “Бизда 
ҳушмуомалаликдан ҳам кўра қимматга тушадиган ва қадр-қиммати баланд 
бошқа нарса йўқ”, - деб ёзган эди Сервантес. Ҳушмуомалалик аломатларидан 
аввало жамият турмуши қодаларига ва интизомга риоя қилишни таъкидлаш 
керак. Интизомсиз киши камдан-кам ҳушмуомала бўлади. Ҳушмуомалалик 
ва одоблилик, бошқа кўп нарсаларда ҳам, хусусан, танишлар билан 
саломлашиш одатида, эзгу иш қилишда, сипогарчиликда, нутқ маьданияти, 
камтаринликда, бошқанинг шаьни ва қадр-қимматини эьзозлай билишда, 
яқин кишиларгагина эмас, балки унча таниш бўлмаган, ҳаттоки бутунлай 
бегона кишиларга ҳам ёрдам беришга шайликда ва ҳоказоларда намоён 
бўлади. Ҳушмуомалалик, ҳушниятлиликда бошқа кишиларга нисбатан 
ҳурматда намоён бўладиган инсонийликнинг ўзгинасидир. Шунинг учун ҳам 
ҳақиқий ҳушмуомала, сипо, боодоб киши ҳамма одамлар билан бўладиган 
муомалаларда боодоб киши ҳамма одамлар билан бўладиган муомалаларда 
уларнинг ижтимоий мавқеи ёки бошқа устунликларидан қатьий назар (ахлоқ 
меъёрларини атайлаб бузувчи кишилар бундан мустасно) тенг ва илтифотли 
бўлади. Хушмуомалаликка амал қилган киши ҳамиша ва ҳар кандай ҳолатда 
кишилар билан одоб доирасидан чиқмасдан мулоқатда бўлади, ўзидан ёши 
катталардан огоҳ ва уларга нисбатан эьтиборли бўлади, жисмоний куч талаб 
қиладиган ишда хотин-қизларга самимий ёрдам кўрсатади, уларни ҳимоя 
қилади, уларга жой бўшатиб беради ва ҳоказо. Хушмуомалалик ва одоблилик 
хотин-қизлар ва кексалар бор жойда ялпайиб ўтиришга имкон бермайди, 
чунки у доим цивилизация хотин-қизлар билан муомала қилиш гўзаллигидан 
бошланишини солиб туради. 
Хушмуомала одам ҳеч қачон бошқа кишини ноқулай аҳволга солиб 
қўймайди, унинг мулоҳазаларига бахо беришда одобсизлик қилмайди, ундан 
ўзининг устунлигини асло пеш қилмайди, агар у кимнингдир айтган гапига 
қўшилмаса, ўша кишини фикри нотўғрилигига боодоблик билан 
ишонтиришга, буни исботлашга ҳаракат қилади, лекин қўполлик 
кўрсатмайди, чунки қўполлик, дағаллик хушмуомала кишига асло мувофиқ 
эмас. 
Факатгина табиий хушмуомалалик, одоблилик, киши ташқи 
маданиятининг, одобининг муҳим жиҳатларидан бири бўлган яхши 
манералар ва уларнинг амалда кўриниши яхши муомала йўсинининг, 
оҳангининг белгилари ҳисобланади. 

---

54