1-мавзу: Қадимги Шарқда халқаро муносабатлар ва дипломатия тарихи

Македония подшоси Персей ва римлик легат³ Мартсий мунозаралар.
Пергам билан муносабатларнинг узилишига қарамасдан, Македония учун хавфли душманлигича қолаётган ва улар билан очиқ урушга киришда эҳтиёткорлик қилаётган эдилар. Шунинг учун римликлар дипломатик воситалар билан вақтдан ютишни ва бўлажак урушга яхшироқ тайёргарлик кўришга ҳаракат қилганлар. Персей бу имкониятдан йетарли даражада фойдаланмаган ва ўз вақтида қилиниши керак бўлган ҳарбий ҳаракатларни амалга оширмаган. Ўзаро ихтилофни тинч йўл билан ҳал этиш умидини узмаган Персей римлик легат Квинт Мартсий Филипп билан ўзининг проксени орқали музокараларни бошлайди. Мартсий Македония подшосининг таклифини қабул қилади ва музокаралар учун Пене дарёси бўйидаги Фессалия шаҳри танланади.
Белгиланган кунда икки тараф ҳам музокара жойига келадилар. Персей жуда кўп мулозимлари билан келган. Ҳар икки тараф ўртасида дарёни биринчи бўлиб қайси тараф ва қанча киши билан кечиб ўтади деган тортишув бошланади. Мартсий бу йерда ҳийла ишлатади ва “ўғил отанинг олдига келиши керак” деган фикрни ўртага ташлайди. Чунки Персей отасининг исми Мартсий исмининг бир қисми бўлган Филипп эди. Бунинг устига Персей дарёни мулозимлари билан кечиб ўтишга рози бўлади, лекин римликларнинг уч нафар мулозим ўтиши мумкин деган фикрни билдирадилар. Ва ниҳоят бир-бирига ён бериш орқали келишувга эришилади. Персей ўзининг мулозимлари билан дарёни кечиб ўтадилар, лекин музокаралар вақтида ишлатилиши мумкин бўлган ҳийлага қарши бир неча кишини гаровга берилишини талаб қилади. Бу расмият муҳим аҳамиятга эга эди. Бу учрашув бутун иттифоқчиларга Македония подшоси билан олиб борилган музокаралар “тенгма тенг” эмас эди. Подшо дарёни кечиб ўтгач, Персей ва Мартсийлар душманча эмас, балки дўстларча кўришадилар. Ўзаро учрашувда римликларнинг вакили Персейга давлат қораловчисидек муносабатда бўлади. Персей эса “менга қўйилаётган айблар уруш орқали ўч олиш учун амалга оширилмоқда”, деб жавоб берган.
Мартсий Персейнинг жавобларни эшитгач, сўзларининг исботи сифатида Римга элчилик жўнатиши кераклигини, жавоб келгунга қадар эса тинчлик сулҳини тузишни таклиф этади. Персей Мартсийнинг таклифини қабул қилади. Чунки, бу даврда римликларнинг қўшини ҳам, раҳбарлари ҳам урушга тайёр эмас эди.
Мана шундай алдов йўли билан римлик легат муҳим натижаларга эришади. Мартсий ва унинг ёрдамчиси Атилий “Тинчлик сулҳи тузиш ваъдаси орқали Персейни қондирганликлари” ҳақида мақтанадилар.
Персейнинг вақтдан ютқазиши римлик ҳарбийларга тайёргарлик кўришлари учун вақтдан ютишларига имкон яратади. Мил.авв. 168-йили македонияликлар Персейнинг дипломатик хатоси туфайли Пидна шаҳри яқинида римликлардан бутунлай мағлубиятга учрайдилар. Македония ўзининг сиёсий мустақиллигини йўқотиб, ҳудуди бир-бири билан муносабатда бўлиши таъқиқланган 4 га бўлинади. Мамлакатнинг иқтисодий ҳаёти кучсизланади, олтин қазиб олиш ва ёғочни ташқарига экспорт қилиш таъқиқланади. Кейинчалик мил.авв. 148-йили ўзини Персейнинг ўғли деб эълон қилган Андриск исёни бостирилгач, Македония ҳудуди ва атрофлари римликлар провинсиялари деб эълон қилинади.