1-машғулот. Автоматик бошқариш тизимларининг функционал ва структура схемаларини тузиш

1-машғулот.
Автоматик бошқариш тизимларининг функционал ва структура схемаларини тузиш
Қуйидаги автоматик тизим схемаси берилган бўлсин.
Системани ўзгармас ток электродвигателининг айланиш тезлигини автоматик созловчи система мисолида кўриб чиқайлик.



1.1-расм. ўзгармас ток электродвигателининг айланиш тезлигини автоматик созловчи системани принципиал схемаси.
Двигател Д нинг якори ГД системасидаги генератордан аниқланади: генераторни қўзғотиш эса кўндаланг майдонли иккита бошқариш чўлғами БЧ1 ва БЧ2 эга бўлган электромашинали кучайтиргич ЭМК орқали амалга оширилади. Чўлғамлардан биринчиси берувчи чўлғам бўлиб, ўзгармас U₀ кучланишга эгадир: иккинчиси эса бошқарувчи чўлғам ҳисобланади ва у электр кучайтиригич ЭК нинг чиқишидан озуқа олади. ЭК нинг киришига тахогенератордан келаётган кучланиш U_тг ва солиштирма кучланиш U_э ларнинг фарқини ташкил этувчи кучланиш берилади. Қўзғотувчи таoсир бўлиб бу ерда двигател валидаги қаршилик моменти М_к хизмат қилади. Агар айланиш тезлиги берилганга тенг бўлса, у ҳолда U_э= U_тг ва ЭК нинг киришида кучланиш бўлмайди. Бордию, айланиш тезлиги номинал берилган қийматдан фарқ қилса, ЭК нинг киришида сигнал пайдо бўлиб, у бориб охирги двигател якорига ўз таoсирини кўрсатади ва фарқини йўқотишга хизмат қилади.
1. Системанинг структура схемасини тузиш.
Бошқариш системасининг блок схемаси қуйидаги расмда кўрсатилгандир.

Расмда ситеманинг барча элементлари шартли белгилашларда (тўғри тўртбурчак шаклида) ифодаланган ва кириш ва чиқишдаги ўзгарувчилар кўрсатилгандир. Бунда манбанинг ва ЭК нинг анод занжирининг электр юритувчи кучи Е_о, ЭМК нинг айланиш тезлиги n_айл генераторнинг айланиш тезлиги n₁, двигателни қўзғатиш токи I_х.т.д, берувчи чўлғамнинг кучланиши U₀ ни тахогенераторни қўзғатиш оқими Ф_к.т.т ва солиштирма манба кучланиши Uз ни ўзгармас деб олинса бўлаверади. Двигателp билан тахогенератор орасидаги системани узиб туриб, шартли равишда кўриб чиқаётган системанинг содда кўринишидаги очиқ системаси деб кўрилса бўлаверади.

Қўзғатувчи таoсир бўлиб двигателp валига таoсир этаётган вақт давомида ўзгараётган қаршилик моменти Мқ. cаналади; двигателp айланишининг бурчак тезлиги Wд бошқарилаётган катталикдир, бошқараётган обҳект эса двигателp ҳисобланади.

Кейинги этапда бу схемадаги соддалаштиришларни ҳисобга олган холда динамика тенгламаси тузилади; айрим ҳолларда эса натижавий ифодалардан фойдаланилади.