1-ma’ruza: Organik kimyo predmeti

POLISAHARIDLAR

NOMLANISHI

Polisaxaridlar nomlanganda tarixiy nomlar bilan nomlanadi. Vakillari o’tilganda to’xtalinadi.

OLINISHI

Asosan ular tabiiy manbalardan olinadi, chunki tabiatda polisaxaridlar keng tarqalgan.

XOSSALARI

Xossalarini selyuloza misolida tushuntiriladi

1.Shakarsimon oligosaxarid. O’simlik va xayvonot olamida o’z xossalariga o’xshash moddalar — oligosaxaridlar xam ko’p tarqalgan.

Molekulasi oltitagacha monosaxarid qoldigidan tashkil topgan uglevodlar olisaxaridlar jumlasiga kiradi. Gidrolizlanganda xosil bo’lgan monosaxaridlar molekulasining soniga qarab olisaxaridlar di; - tri; - penta; tetra – va boshqa geksaxaridlarga bo’linadi. Bulardan eng oddiy xamda axamiyatlisi disaxaridlardir.

Disaxaridlar suvda yaxshi eriydi, shirin ta’mga ega. Ularning ko’pchiligi yaxshi kristallanadi va aniq molekulyar massaga ega. Tabiatda keng tarqalgan saxaroza (qamish yoki lavlagi shakari), maltoza ( solod shakari), tsellobiza va laktoza ( sut shakari) lar disaxaridlarga misol bo’la oladi. Bu disaxaridlarni xammasi C₁₂H₂₂O₁₁ umumiy fo’rmula bilan ifodalanadi. Disaxaridlar gidrolizlanganda bir xil yoki ikki xil monosaxarid molekulasi xosil bo’lishi mumkin. Masalan: saxaroza gidrolizlanganda D- glyukoza, D – fruktoza, maltoza gidrolizlanganda esa ikki molekula D – glyukoza xosil bo’ladi.

Agar disaxaridlar molekulasini xosil bo’lishida bitta molekula monyusaxaridning yarim atsetel gidroksili ikkinchi monosaxarid molekulasining spirt gidorksili qatnashsa, bunday saxaridlar qaytaruvchi (yoki glyukozid – glyukoza) disaxaridlar deyiladi. Ularning feling suyuqligini oson qaytaradilar. Maltoza, laktoza va sellyuloza shu gruppa disaxaridlarga kiradi.

Masalan maltozani ko’raylik:

Н Н ОН Н О

С С С С – Н

Н – С – ОН Н – С – ОН Н – С – ОН Н – С – ОН НO – С – Н O НO – С – Н О НO – С – Н O НO – С – Н

Н – С – ОН O H С – ОН Н – С – ОH O С – Н

Н – С С Н – С Н – С – ОН