1-ma’ruza: Nanofizika asoslari Reja: Mikro va nanoelektronika mikrotexnologiya asoslari

aminokislotalar
 
zanjiridan
 
tashkil topganini ko‘ramiz. Tashqaridan oqsil molekulasi 
ipdagi shodalarning ketma-ket joylashishiga o‘xshaydi va unda shodalar rolini 
aminokislotalar molekulalari bajaradi. Ko‘p oqsillar tarkibida bunday “shodalar” 
o‘rtacha 300-500 ta bo‘ladi. 
 
1.2-rasm. Oqsilning tuzilishi 
Tabiatda barcha aminokislotalar 20 ta turda bo‘ladi, ularni maxsus “kimyoviy 
alifbe”ning yigirmata “harfi” ga o‘xshatish mumkinki, bu “harf” lardan oqsillar -
300-500 harfdan iborat “so‘zlar” tuzilgan bo‘ladi. Bunday yigirma harf yordamida 
juda ko‘p uzun so‘zlar yozish mumkin. Agar so‘zdagi harflardan birginasini 
almashtirilsa yoki ko‘chirilsa, so‘z yangi ma’noga ega bo‘ladi, 500 ramzli so‘zda 
imkoniy kombinatsiyalar soni 20500 ta bo‘ladi. Har bir oqsil zanjiri 
faqat shu 
oqsilgagina xos
bo‘lgan, faqat ma’lum bir sondagi va aminokislotalar 
kombinatsiyasidan qurilgan ketma-ketlikdagi u yoki bu oqsilga harakterli bo‘lgan 
aminokislotalar yagona kombinatsiyasigina ularning kimyoviy va biologik 
xossalarini belgilab beradi. Bir dona aminokislota zanjirining o‘rni o‘zgartirilishi, 
almashtirilishi yoki yo‘qotilishi oqsil molekulalari xossalarining tubdan 

---

o‘zgarishiga olib keladi. Bundan kelib chiqib, alohida oqsilni sintez qilishda uning 
tuzilishidagi aminokislotalar zanjirlari ketma-ketligi haqida to‘liq ma’lumotga ega 
bo‘lish kerak ekan. Tabiatda bunday ma’lumot maxsus tashuvchi – DNK 
molekulasida saqlanadi, unda organizmda mavjud bo‘lgan barcha oqsillar tuzilishi 
haqida ma’lumot bo‘ladi.
 
1.3-rasm. DNK tuzilishi 
Bir oqsildagi aminokislotalar ketma-ketligi haqidagi ma’lumotlar joylashgan 
DNK molekulasining bir bo‘lagi 
gen
deb ataladi. Shuning uchun DNK dagi 
ma’lumotni genetik ma’lumot deyiladi. Gen esa irsiy materialning birligi 
hisoblanadi. DNKda bir necha yuzgacha genlar bo‘ladi.
DNK molekulasi (dizoksiribonuklein kislota) biri ikkinchisi atrofiga o‘ralgan 
spiralsimon ikkita ipdan iborat. Bunday qo‘sh spiralning eni taxminan 2 nm bo‘ladi. 
Uzunligi esa undan 10 ming marta ko‘p – bir necha yuz ming nanometrdir. Irsiy 
ma’lumotni tashuvchi DNK qo‘sh spiralini topgani uchun 1962 yilda olimlar Uotson 
va Krik Nobel mukofotiga sazovor bo‘ldilar. DNK iplari esa nukleotidlar zanjiridan 
tashkil topgan,