1-маъруза мавзу: Эгилишдаги зўриқиш кучлари

1-МАЪРУЗА
Мавзу: Эгилишдаги зўриқиш кучлари


Режа: 1.Таянчлар ва тўсинларнинг таянч реакциялари.
2. Кўндаланг куч ва эгувчи момент.
3. Тақсимланган юк жадаллиги, кўндаланг куч ва эгувчи момент орасидаги дифференциал боғлиқликлар.
4. Кўндаланг кучлар ва эгувчи моментлар эпюраларини ясаш.


Таянч иборлари: таянч, таянч реакцияси, балка, балканинг таянч реакцияси, боғланиш, боғланиш реакцияси, боғланишдан озод қилинган тизим, кўндаланг куч, эгувчи момент, ички зўрикиш кучлари, кесиш усули, кўндаланг куч ва эгувчи момент ишораси, текис ёйилган куч интенсивлиги, текис ёйилган куч, текис ёйилмаган куч, текис ёйилган куч тенг таъсир этувчиси, кўндаланг куч эпюраси, эгувчи момент эпюраси, эгувчи момент ўлчов бирлиги.


Эгилиш деб бўйлама ўққа перпендикуляр юклар ёки шу ўқ орқали ўтувчи кучлар жуфти таъсирида балканинг деформацияланишига айтилади.(1-расм)
И кки учи таянчларда ётадиган ва эгилишга ишлайдиган ғўлача (брус) тўсин (балка) деб аталади.
Тўсинга ташқи кучлар ва таянчларнинг реакциялари таъсир этади. Бу кучлар таъсирида тўсин эгилади ва унинг ўқи қийшаяди. Эгилган тўсинларнинг кўндаланг кесимларида эгувчи моментлар- М ва кўндаланг кучлар- Q вужудга келади. Шунинг учун хам балка кесимининг хар бир нуқтасига нормал ва уринма кучланишлар таъсир қилади. Тўсиннинг эгилиши оғирликлар таъсир қиладиган текисликда юз беради. Бу текисликка куч текислиги деб аталади.
Агар куч текислиги тўсин кўндаланг кесимининг асосий марказий инерция ўқларидан бири орқали утса, бундай эгилишга тўғри ёки ясси эгилиш деб аталади. Кесимларда фақат бир ички зўриқиш - эгувчи момент вужудга келган холдаги эгилиш соф эгилиш деб аталади. Кесимларда эгувчи момент билан барча кўндаланг кучлар хам мавжуд бўлса, эгилишга одатда текис (ясси) кўндаланг эгилиши деб аталади.

1. 
   Таянчлар ва тўсинларнинг таянч реакциялари.
   

Балка таянчларининг асоий уч хили фарк килинади:
а) шарнирли-қўзғалмас таянч (2- расм,а) балка учларининг бурилишига йўл қўяди ва унинг исталган йўналишида илгариланма харакат қилишига тўсқинлик қилади; хосил бўладиган реакция R вертикал ва горизонтал текисликларда таъсир қиладиган икки ўзаро ортогонал ташкил этувчилар R_b ва H_b га бўлинади;



б) шарнирли-қўзғалувчан таянч (2-расм,б) тўсин учларининг бурилишига ва таянч сирт бўйича илгариланма харакатланишига йўл қўяди. Вужудга келадиган реакция R_c шу сиртига тик йўналади.
в) қаттиқ-қисилган таянч ёки қисиб маҳкамланган таянч (2-расм,в) балка учларининг бурилишига ва исталган йўналишда илгариланма харакатланишига йўл қўймайди. Таянчда тўлиқ реакция R вужудга келади, у вертикал R_b ва горизонтал H_b ташкил этувчиларга хамда балканинг бурилишига йўл қўймайдиган реактив момент М_b га ажратилади.
Реакциялари статика тенгламалридан аниқланадиган тўсинлар статик аниқланадиган тўсинлар деб аталади. Бундай тўсинларнинг икки хили бор:

1. 
   Бир учи қаттиқ қисилган, иккинчи учи эркин бўлган балкалар (3-расм,а);
   
2. 
   Бир учи шарнирли-қўзғалмас, иккинчи учи шарнирли қўзғалувчан таянчли балка (3-расм,б).
   

Балка таянчлари орасидаги масофага қулоч(пролёт) деб аталади. Бундай балкалар одатда бир пролётли ёки икки таянчли балкалар деб аталади.

Балканинг таянчдан чиқиб турадиган учлари (қисми)га консоллар деб аталди;3-расм,в да консолли бир кулочли (пролётли) балка курсатилган.
Бир текисликда ётган кучлар таъсиридага тўсиннинг таянч реакцияларини аниқлаш учун статикада учта мувозанат тенгламаси мавжуд: