1-ma’ruza Matn. Chuvalchanglar sinfi. Mavzu: Halqali chuvalchanglar tipining umumiy tavsifi va klassifikatsiyasi. Belbog‘sizlar

Sezish organlari 
nisbatan yaxshi rivojlangan. Sezuvchi hujayralar to’p-to’p bo’lib, 
butun tana sathida joylashgan. Suvda yashovchi oligoxetalarda kiprikli 
chuqurchalar ko’rinishidagi ximiyaviy sezish organlari bor, ba’zilarida ko’zlar 
bo’ladi. 
YOmg’ir chuvalchanglarida va boshqa ko’pgina tuproq chuvalchanglarida ko’zlar 
bo’lmaydi, lekin teridagi sezish hujayralari yorug’likni sezish xususiyatiga ega. 
Jinsiy sistemasi. 
Oligoxetalar germafrodit hayvonlardir. Jinsiy organlari ancha 
murakkab va harxil bo’lib tuzilgan. Buni yomg’ir chuvalchangini jinsiy organlari 
misolida ko’rib chiqish mumkin. 
Yomg’ir chuvalchangining jinsiy organlari tananing 9-15 segmentlari orasida 
joylashgan. 
Erkaklik jinsiy organlari 
ikki juft kichik urug’donlardan iborat bo’lib, ular juft 
holda 10 va 11 segmentlarda joylashgan. Harbir urug’dondan voronka shaklidagi 
urug’ chiqaruvchi kanal boshlanadi va urug’ yo’liga qo’shiladi. Urug’ yo’li qorin 
tomonning 15 segmentida erkaklik jinsiy teshigi nomi bilan tashqariga ochiladi. 
Urug’don bilan voronkalarga uch juft katta urug’ pufakchalari yondoshib, ularni 
o’rab oladi. Urug’dondan kelgan spermatozoidlar urug’ pufakchalarida to’la 
yetiladi va shu yerda saqlanadi. Chuvalchanglar o’zaro juftlashganda urug’ 
suyuqligi voronka va urug’ yo’li orqali tashqariga chiqariladi. 
Urg’ochilik jinsiy organi 
bir juft tuxumdonlardan boshlanib, ular 13 segmentda 
joylashgan. Shu segmentning o’zida tuxum yo’lining voronkasi boshlanib, 14 
segmentda urg’ochi jinsiy teshigi nomi bilan tashqariga ochiladi. Urg’ochilik 
jinsiy organlari tarkibiga ikki juft qopchiq ham kiradi. Bu qopchiqlar urug’ qabul 

---

qilg’ich bo’lib, chuvalchanglar juftlashganda urug’ suyuqligi shu qopchiqlarga 
tushadi.