1-ma’ruza Matn. Chuvalchanglar sinfi. Mavzu: Halqali chuvalchanglar tipining umumiy tavsifi va klassifikatsiyasi. Belbog‘sizlar

Halqali chuvalchanglarning filogeniyasi 

---

Halqali chuvalchanglarning kelib chiqishi masalasi bo’yicha ancha keng tarqalgan 
fikrlarning biriga binoan, ular gavdasi segmentlarga bo’linmagan tuban taraqqiy 
etgan chuvalchanglardan rivojlangan. Tuban chuvalchanglarni ayrim guruhlarida 
masalan ba’zi turbellariya va nemertinalarda gavdaning bo’ylama o’qi atrofida 
ba’zi ichki organlarini metameriyalanish alomatlarini ko’rish mumkin. Shuningdek 
ichagi ko’p shoxchali turbellariyalarning myuller va nemertinalarning pilidiy 
lichinkalari halqalilarning troxofora lichinkasiga o’xshashdir. Shu bilan birga 
halqalilarni ancha yuqori taraqqiy etganligi ulardagi selom va yopiq qon aylanish 
sistemasining mavjudligidir. 
Halqali chuvalchanglarning turli guruh va sinflari orasida ko’p qilli halqalilar 
markaziy guruhni egallaydi, chunki ulardan bir tomondan chuchuk suvda va 
quruqlikda yashovchi kam qilli halqalilar kelib chiqqan bo’lsa, bu chuvalchanglar 
o’z navbatida zuluklarni kelib chiqishi uchun asos bo’lgan. Dengizdan chuchuk 
suv muhitiga o’tishda metamorfozdan o’zgarishsiz rivojlanish usul namoyon 
bo’ladi. Zuluklarning yarim parazitlik va parazitlik bilan hayot kechirishga o’tishi 
jarayonida esa selom siqib chiqariladi va o’rnini parenxima egallaydi hamda yassi 
chuvalchanglarning birqator xususiyatlariga xos bo’lgan konvergent belgilar ham 
yuzaga keladi. 
Polixetalarning kam qilli va boshqa sinf halqalilariga o’tish evolyusiyasi 
jarayonida segmentlar, parapodiylar va ichki metamer organlar tobora 
ixtisoslashib, ularning soni kamayib boradi. Shuningdek selom to’sig’i, 
metanefridiylar va selomoduktlarning 
oligomerizasiyasi 
(kamayishi) tufayli 
segmentlar geteronomligi rivojlanadi va ayrim ichki organlar qisqarib ketadi. 
HALQALI CHUVALCHANGLAR FILОGЕNIYASI
 
Ayrim кipriкli chuvalchanglar va nеmеrtinlarda mеtamеriyani ayrim оrganlarning 
tana uкi buylab ko`p marta taкrоrlanishi ta-riь;asida namоyon bulishi, trоxоfоra 
lichinкasyni кipriкli chuvalchanglar va nеmеrtinalarning myullеrоv lichinкasiga 
uxshashli-gi xhalцali chuvalchanglarni кipriкli yasеn chuvalchanglardan кеlib 
chiк,ь;anligini кursatadi. Xhlhalilarning yuкsaк tuzilishi asоsiy bеl-gasi цеlоm va 
IHOH 

---

aylanish sistеmasining rivоjlanganligidir.Цеlоmning кеlib chiкdshi tugrisida bir nеcha 
nazariyalar mavjud. 
1. Sxizоsеl nazariyasiga кura цеlоm tugaraк chuvalchanglarning birlamchi tana 
bushligi gоmоlоgi hisоblanadi. Lекin bu nazariya ko`pchi-liк xshCHvоnlar 
embriоnal rivоjlanishida цеlоmni ichaк dеvоridan bulishini izоxhlab bеrоlmaydi. 
2. Miоsеl nazariyasi bundan avvalgi nazariyaga uxshaydi. Unga кura цеlоm musкul 
bоshlangichidagi bushlih sifatida 5hоsil bulgan. Цеlоm dastlab fahat tayanch 
ahamiyatiga ega bulgan. Miоцеl nazariyasi Цеlоmni bоshha funкцiyalarini 
tushuntirib bеrоlmaydi. 
3. Gоnоsеl nazariyasiga кura цеlоm tuban chuvalchanglar jinsiy bеzlaridan hоsil 
bulgan. X.ar bir цеlоmiк xaltachalar bushligi кipriкli chuvalchanglar yoкi 
nеmеrtinalar jinsiy bеzlari bushligiga mоекеladi. Darxhaкhihat цеlоm jinsiy 
funкцiyani bajaradi. Agar цеlоm gоnadalardan hosil buladigan bulsa, u hоlda jinsiy 
bеzlar-ning bir к.ismi sоmatiк hujayralarni xоsil кilgan, dеyishga tugri кеladi. 
4. Entеrоsеl nazariyaga кura цеlоm bushliкichlilar va tarоhilar-ning gastrоvasкulyar 
sistеmasidan hоsil bulgan. YUкsaк bushliqichlilar (mеduzalar) gastrоvasкulyar nayi 
endоdеrmasi оstida jinsiy bеz-lar rivоjlanishini к;ayd hilgan ҳоlda цеlоmning jinsiy 
funкцiya-sini entrоцеl nazariya tugri tushuntirib bеradi. Bu nazariya e`tibо-ran 
gоnоцеl nazariyani x;am uz ichiga оladi. Entеrоцеl nazariyaga Ura tarокlilar 
ichagi va iккilamchi tana bushliь;lilar цеlеmо-uкtlari (цеlоm оrganlari) кеlib 
chihishi jihatdan juda yahin 
Iккilamchi оgizlilarda цеlоm xaltalarini endоdеrmal ichaкning yon burtiкlaridan, 
ya`ni,