1-ma’ruza Matn. Chuvalchanglar sinfi. Mavzu: Halqali chuvalchanglar tipining umumiy tavsifi va klassifikatsiyasi. Belbog‘sizlar

girudin 
deyilib, u so’rib olingan qonning ivishiga 
to’sqinlik qiladi. Ana shu girudin tufayli zuluk oshqozonining yon o’simtalarida 
zahira qon suyuq holda uzoq vaqtgacha saqlanadi. Zuluklarning ektodermadan 
hosil bo’lgan oldingi ichagiga muskulli tomoq va kalta qizilo’ngach kiradi. O’rta 
ichak hajmi jihatdan ancha kengaygan va ikki tomonida harxil sonda yon 
cho’ntaklarni hosil qiladi. Bu xususiyat zuluklar ichagining hajmini kengaytirish 

---

va ko’p oziqa qabul qilish natijasidan kelib chiqqandir. Zuluklarda nafas olish 
organlari shakllanmagan. Ular teri orqali nafas oladi. Lekin ayrim dengiz zuluklari 
(Branchellion) 
da tananing yon tomonlarida tashqi jabralar bo’ladi. 
Qon aylanish sistemasi ayrim guruhlarida mavjud va u kam qilli halqalilarnikiga 
o’xshash. Lekin xartumli zuluklarda qon aylanish sistemasining ma’lum qismi 
ikkilamchi gavda bo’shlig’i bilan bog’liq. Jag’li zuluklarda esa qon tomirlar va qon 
aylanish sistemasini to’la selom qoldig’i bajaradi. 
Ajratish organlari shaklan o’zgargan metanefridiylardan iborat. Bu organlarni nayi 
metamer holda joylashgan, lekin soni gavda segmentlari sonidan ancha kam 
bo’ladi. Masalan tibbiyot zulugida 17 juft metanefridiy bo’ladi. Shuningdek 
nayning uchi berk bo’ladi, shunga binoan suyuqlik nay ichiga diffuz usulda o’tadi. 
Nerv sistemasi qorin nerv zanjiri tuzilishida bo’lib, gangliylar soni 20 ta va undan 
ko’proq. 
Zuluklarda sezgi organlari nisbatan yaxshi rivojlangan. Har bir segmentda bir qator 
ko’ndalang bo’lib joylashgan “qadahsimon”organlar kimyoviy sezish vazifasini 
o’taydi. Tananing oldingi uchiga yaqin terisidagi qadag’simon organlar ko’zni 
hosil qiladi. Bu ko’zlar yorug’lik va qorong’ilikni farq qilaoladi. 
 
Jinsiy sistemasi. 
Zuluklar germafrodit chuvalchanglardir. Jinsiy organlari tananing 
o’rta qismida (tibbiyot zulugida 9-12 segmentlarda) joylashgan. Erkaklik jinsiy 
organi bir juft urug’donlardan, ulardan boshlanuvchi ingichka urug’ yo’llaridan va 
ikki yon tomonda umumiy urug’ yo’liga quyiladi. Tananing oldingi tomonida har 
qaysi urug’ yo’li chigal hosil qilib, o’zaro qo’shilib, bitta umumiy urug’ to’kish 
nayiga qo’shiladi. Urug’ to’kish nayi qo’shilish organi ichida joylashgan bo’ladi. 
Bu organ zuluk tanasidan tashqariga chiqishi mumkin. 
Urg’ochi jinsiy sistemasi bir juft tuxumdon, bir juft tuxum yo’llari, ular qo’shilib 
bachadonni hosil qiladi. Bachadon jinsiy qin bilan bog’langan. Erkaklik va 
urg’ochilik jinsiy teshiklar qorin tomonda harxil segmentlarda tashqariga ochiladi. 
Zuluklarda urug’lanish ichki. Tuxumlar pilla ichiga qo’yilib, suvdagi o’simliklar 
tanasi, suv tubi yoki suvdan tashqari nam joyga qo’yiladi.