1-ma’ruza. Kompyuter va uning programma ta’minoti. Dasturlash tillarining klassifikatsiyasi

Dasturlash to'g'risida tushuncha. Dasturlash atamasi – maxsus dasturlash tillari yordamida kompyuter dasturlarini yaratish jarayoni va san'atini anglatadi.
So'zning umumiy ma'nosida dasturlash - bu matematik yoki tabiiy fanlar yordamida amalga oshiriladigan hodisaga javoban oldindan belgilangan holatni rasmiylashtirish.
So'zning tor ma'nosida dasturlash ma'lum dasturlash tilida kodlash algoritmlari sifatida qaraladi. Kengroq ma'noda, dasturlash bu dasturlarni yaratish, ya'ni dasturiy ta'minotni ishlab chiqish jarayonidir.
Dasturlash quyidagilarni o'z ichiga oladi:

• 
  Tahlil
  
• 
  Dizayn - algoritmlar to'plamini ishlab chiqish
  
• 
  Kodlash va kompilyatsiya - dasturning manba kodini yozish va uni kompilyator yordamida bajariladigan kodga aylantirish
  
• 
  Testlash va sozlash - dasturlardagi xatolarni aniqlash va yo'q qilish
  
• 
  Dasturlarni sinovdan o'tkazish va yetkazib berish
  
• 
  Kuzatish
  

Turli xil dasturlash tillari dasturlashning turli uslublarini qo'llab-quvvatlaydi ("dasturlash paradigmalari" deb nomlanadi). Dasturlash san'atining bir qismi - mavjud muammoga eng mos keladigan tillardan birini tanlash. Algoritmni amalga oshirishda turli xil tillar dasturchidan har xil tafsilotlarga e'tibor berishni talab qiladi, bu ko'pincha soddalik va ishlash (yoki dasturchi vaqti va foydalanuvchi vaqti) o'rtasida kelishuvga olib keladi.

To'g'ridan-to'g'ri protsessor tomonidan bajariladigan yagona til bu mashina tili ("mashina kodi" deb ham ataladi). Yuqorida aytib o'tilganidek, dastlab, barcha dasturchilar mashina kodidagi har bir mayda detallar orqali ishladilar, ammo endi bu qiyin ish endi bajarilmayapti. Buning o'rniga dasturchilar asosiy kodni yozadilar va kompyuter (birozdan keyin muhokama qilinadigan kompilyator, assembler yoki interpretator yordamida) uni bir yoki bir necha bosqichda barcha tafsilotlarini aniqlab, maqsad protsessorda bajarishga tayyor bo'lgan mashina kodiga aylantiradi. Biroq, ba'zi tillarda, mashina kodi o'rniga, bayt-kod (byte-code) deb ham ataladigan ikkilik "virtual mashina" kodi hosil bo'ladi. Ushbu yondashuv Forth, Lisp, Java-da qo'llaniladi.
Endi biz "dasturlash" tushunchasi haqida ozgina ma'lumotga ega bo'lsak, dasturlarni yaratish jarayonining texnik qismiga o'tishimiz mumkin. Bular, albatta, dasturlashning texnik (apparat) vositalaridir - avtomatlashtirilgan tizimlarning elektr, elektron va mexanik tarkibiy qismlari majmui ularning texnik ta'minotini tashkil etadi (bu avtomatlashtirilgan tizimlar uchun dasturiy ta'minotdan farqli o'laroq). Masalan, elektron hisoblash mashinasi (EHM) yoki kompyuter bu elektronikadan foydalanishga asoslangan va hisoblash va axborot muammolarini hal qilish jarayonida ma'lumotlarni avtomatik yoki avtomatik ravishda qayta ishlashga mo'ljallangan apparat va dasturiy ta'minot to'plamidir.